للحساب تُدعَون غُرّاً محجّلین.^۱

این تو و شیعیان تو هستند و وعدگاه من و شما کنار حوض[ِ کوثر] است، هنگامی که من برای حساب امّت‌ها می‌آیم و شما دعوت می‌شوید در حالی که پیشانیْ سفید و شناخته شده هستید.

بر این اساس، نام‌گذاری شیعه، به وسیله پیامبر صلّی الله علیه وآله انجام شده و این کار، بی‌حکمت و بی دلیل نبوده است. سیاق عبارات آن حضرت، نشان از اهمّیت این گروه نزد ایشان دارد.^۲ گزارش‌های تاریخی^۳ نیز گواهی است بر این‌که این گروه، اعتقادی عمیق‌تر و دانشی فراتر از عموم مردم داشته‌اند؛ همان دانش و اعتقادی که بعدها تفاصیلش از زبان امامان علیهم السلام بیان شد.

علامه کاشف الغطاء پس از اشاره به برخی از روایات نبویِ مشتمل بر تعبیر «شیعه» می‌نویسد:

مدلول این احادیث این است كه گروهى از صحابه پیامبر صلّی الله علیه وآله شیعه على علیه السلام بوده‌اند و مقصود از شیعه على علیه السلام، كسانى نیست كه او را دوست مى‌داشتند یا به او عداوت نمی‌ورزیدند؛ زیرا صرف محبّت فردى نسبت به دیگرى، یا عداوت نداشتن نسبت به وى، كافى در شیعه نامیدن آن فرد نیست و واژه شیعه در فرهنگ عربى چنین مدلولى ندارد؛ بلكه مفاد آن، علاوه بر محبّت ورزیدن، پیروى كردن از دیگرى است. و اگر احیاناً واژه شیعه در غیر این معنا به كار رود، مجازى است نه حقیقى. بنابر این، مفاد ظاهر این روایات این است كه در میان اصحاب پیامبر صلّی الله علیه وآله افرادى بوده اند كه با على علیه السلام نسبت و ارتباط ویژه‌اى داشته، قول و عمل او را بیانگر خواست پیامبر صلّی الله علیه وآله و شارح تعالیم او مى‌دانستند و بر این اعتقاد بوده‌اند كه على علیه السلام حامل اسرار نبوى است.^۴

برتریِ امام علی بن ابی طالب علیه السلام را پذیرفته باشند». امّا شناخت شیعه به معنای خاص و مقیّد آن، نیاز به بررسی و آگاهی از پیشینهٔ شیعه دارد و این امر در حكم نمودن به تغییر یا عدم تغییر عقاید بنیادین شیعیان در سه قرن نخست هجری، و نیز در تعریف درست از شیعه، نقش فراوانی دارد.

در بارهٔ پیشینهٔ تاریخی شیعیان و منشأ پیدایش شیعه، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد که می‌توان آنها را در سه دستهٔ کلّی جای داد:

۱. گروهی بر این باورند که تشیّع توسّط پیامبر صلّی الله علیه وآله ایجاد شده است.

۲. عدّه‌ای معتقدند تشیّع توسّط مسلمانان و در حوادث بعد از پیامبر صلّی الله علیه وآله به وجود آمده است.

۳. گروهی نیز تشیّع را ساختهٔ غیر مسلمانان می‌دانند.^۱

طرفداران دیدگاه نخست بر اساس پاره‌ای از روایات، معتقدند پیامبر خاتم صلّی الله علیه وآله در جریان‌های مختلف، از گروهی به اسم شیعه و با اسامی مشخّص، نام برده است که نمونه‌های آن در روایات شیعه و سنّی وجود دارد. برای نمونه، جلال الدین سیوطى از جابر بن عبد اللّه انصارى و عبد اللّه بن عبّاس روایت كرده است كه پیامبر اكرم صلّی الله علیه وآله در تفسیر آیه «إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا ٱلصَّالِحَاتِ أُولٰئِكَ هُمْ خَيْرُ ٱلْبَرِيَّةِ » به امام على علیه السلام اشاره كردند و فرمودند:

والذى نفسى بیده إنّ هذا و شیعته هم الفائزون یوم القیامة.^۲

قسم به کسی که جان من در اختیار او است، این [شخص] و شیعیانش، همان رستگاران روز قیامت هستند.

و یا در تعبیر دیگر، خطاب به امام علی علیه السلام فرمودند:

أنت و شیعتك و موعدی و موعدكم الحوض. إذا جاءت الاُمم