و حسین بن عبیدالله،^۱ نسبت غلو به ایشان را نپذیرفته است. برای نمونه، در ترجمهٔ محمّد بن اورمه پس از نقل متّهم شدنش به غلوّ، با نقدی محتوایی، آثار او را بررسی می‌کند و ضمن نفی غلوّ از او، میراث روایی‌اش را سالم می‌شمارد:

... وكُتُبه صحاح إلّا كتاباً ینسب إلیه ترجمته تفسیر الباطن، فإنّه مخلّط.^۲

و یا در ترجمهٔ محمّد بن بحر آورده است که او متّهم به غلو شده، ولی کتاب‌های حدیثی‌اش صحیح‌اند:

ممّن طُعن علیه و رُمِی بالغلوّ، له کتب صحیحة الحدیث.^۳

ابن غضائری نیز در بارهٔ احمد بن حسین بن سعید، ^۴ محمّد بن اورمه^۵ و ابراهیم بن اسحاق الاحمر،^۶ همین روش را پی گرفته و به بررسی روایات ایشان پرداخته است.

شرح چند واژه

۱. شیعه

واژهٔ شیعه، مهم‌ترین عنوان برای تمایز فکری یک جریان از دیگر جریان‌های اسلامی شناخته می‌شود. بنابر این، شناخت معنای لغوی و اصطلاحی و تطوّر معنای آن، تا اندازه زیادی گویای عقاید بنیادین این جریان است. قدیمی‌ترین کتب لغت، پس از پیدایش جریان شیعه نگارش یافته‌اند و تنها،

نمود. علی‌رغم وجود برخی تضعیفات نسبت به شخصیت و میراث روایی وی، شواهد و مؤیّدات فراوانی برای درستی روایات او وجود دارد، به نحوی که نمی‌توان روایات وی را نفی نمود.

۲. عدم اعتماد بر تضعیفات راویان بر پایهٔ اتهام غلوّ. بی تردید، یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های تضعیف راویان، اتهام غلو است؛ حال آن‌که با دقّت در دلایل و زمینه‌های بروز انتساب غلو به راویان، به این نتیجه می‌رسیم که پذیرش این نوع اتهامات بسیار دشوار است و در بیشتر موارد نمی‌توان به آن قطع یافت. بازگشت این نکته به دو دلیل عمده است:

الف) وجود نمونه‌های مخالفت معصومان با تضعیف راوی بر پایهٔ غلوّ؛ همانند آنچه نجاشی در ترجمهٔ محمّد بن اورمه آورده است:

یکی از اصحاب ما گفته است که توقیعی از ابو الحسن سوم علیه السلام دربارهٔ محمّد بن اورمه و مبرّا دانستن وی از نسبت‌های ناروا، خطاب به مردم قم دیده است.^۱

ب) جزئی بودن مباحث کلامی، که باعث می‌شود تا وقتی وحدت مبنا با تضعیف‌گر (عالمی که در کتاب خود به تضعیف پرداخته) روشن نشود، نمی‌توان به آن اعتماد کرد.^۲ شاهد این مورد را می‌توان در آثار دو رجالی بزرگ، نجاشی و ابن غضائری مشاهده نمود. مرحوم نجاشی با بهره‌گیری از نقد محتوایی برخی از آثار روایی، همانند آثار محمّد بن اورمه، حسین بن یزید نوفلی،^۳ علی بن محمّد کاشانی (قاسانی)،^۴ محمّد بن بحر^۵