177
نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام

و نسبت جایگاه ایشان با مردم سخن می‌گوید و کامل بودن قرآن و فرو‌نگذاشتن بیان امور توسّط پیامبر را در گرو انتصاب الهی امام می‌داند؛ امامتی که پس از نبوّت و خلیل بودن حضرت ابراهیم علیه السلام به او اعطا شد و در ذریّه او؛ یعنی «أهلِ الصَّفوَة وَ الطَّهَارَة» استمرار یافت.

امام با استناد به قرآن کریم، انتقال علم را جریانی وراثتی می‌داند که از پیامبر خاتم صلّی الله علیه وآله به حضرت علی علیه السلام و سپس به فرزندان ایشان انتقال یافته است و بر این اساس، هر گونه امکان انتخاب غیر الهیِ امام، منتفی دانسته می‌شود:

فَمَنْ ذَا الّذِي یبْلُغُ مَعْرِفَةَ الإِمَامِ أو یمْكِنُهُ اختِیارُهُ؟ هَیهَاتَ!۱

پس چه کسی است که به شناخت امام دست یابد و یا بتواند او را انتخاب کند؟ هیهات هیهات!

و در ادامه، چنین تبیین می‌کند که امامت، خلافتی الهی است که «زِمَامُ الدِّینِ وَ نِظَامُ الْمُسْلِمِینَ وَ صَلَاحُ الدُّنْیا وَ عِزُّ الْمُؤْمِنِین» در آن است و هر حکمی مانند نماز و روزه و جهاد و... بر اساس پذیرش اصل امامت، کمال می‌یابد. در بخش دیگری از سخنان امام، ویژگی‌های گوناگون امامت، در قالبی زیبا و با تشبیه به خورشید، ماه، ستاره آسمان، زمین، رفیق انیس، پدر، برادر و... بیان می‌شود و به عظمت علمی و برخی از صفات برجسته امام اشاره می‌شود؛ همچون هدایت‌گر بودن به سوی خدا و مدافع احکام خدا بودن، الهی و الهامی بودنِ علم امام و چشمه‌سار حکمت و علم او:

الدَّاعِی إِلَى اللَّهِ وَ الذَّابُّ عَن حُرَمِ اللَّه... وَ أوْدَعَ قَلْبَهُ ینَابِیعَ الحِكْمَةِ وَ أَلْهَمَهُ العِلمَ إِلْهَاماً فَلَمْ یعْيَ بَعْدَهُ بِجَوَابٍ وَ لَا یحَیرُ فِیهِ عَنِ الصَّوَاب.

دعوت كننده به سوى خدا و دفاع‌کننده از حريم الهى است... و خداوند در قلبش چشمه‏هاى جوشان حكمت را قرار داده و علم را

1.. همان‌ جا.


نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
176

خوردم و عرض كردم: قربانت گردم! اين مكان را كه ما در آن هستيم، به ياد مى‏آوريد؟ فرمود: «آرى، تو هم يادت مى‏آيد؟». عرض‌ كردم: آرى، من و پدرم شما را در اين جا ملاقات كرديم و امام صادق علیه السلام و برادران شما هم بودند. پدرم به امام صادق علیه السلام عرض كرد: «پدر و مادرم به قربانت! همهٔ شما امامان پاك هستيد؛ ولى كسى از مرگ بر كنار نمی‌ماند».۱

سخنی جامع در باب امامت و صفات آن

پیش‌تر دانستیم که همسویی عناصر تاریخی در مقطعی کوتاه از دوران امام رضا علیه السلام، سبب نشر و شبهه‌زدایی از معارف گردید. فرصت پیش‌آمده مخصوصاً با حضور امام در خراسان و پیدایش زمینه‌های رجوع به ایشان، سبب شد تا امام به تبیین یکی از مهم‌ترین موضوعات روز یعنی بحث امامت بپردازد و شبهات مربوط به آن را پاسخ دهد. هرچند قبل از آن نیز امامان در باره این موضوع سخنانی ایراد فرموده بودند؛ امّا پدید آمدن فضای پرسش و مناظره در کنار مسئلهٔ ولایت‌عهدی، کمک شایانی به توسعه و نشر استدلالی و عمیق آن کرد.

بیان حدیث «سلسلة الذهب» و اتّفاقات پیرامون آن، نمونهٔ بارزی از ارتقا بخشی به بحث امامت به شمار می‌آید. همچنین، سخن عبد العزیز بن مسلم در مرو در باره اختلاف فراوان مردم و بررسی‌هاى آنان در امر امامت، بیانگر تعمیق و توسعه گفتمان امامت در میان مردم است. امام در پاسخ به گزارش او، به نکات پر اهمّیتی مخصوصاً در موضوع نصب و علم و عصمت اشاره نمود. در این گفتار، امام۲ با تأکید بر نصوص دوره پیشین همچون آیه اکمال و واقعهٔ غدیر، از منصوص بودن و منصوب بودن امامان از طرف خدا

1.. الکافی، ج ۱، ص ۳۱۳؛ اصول كافى، ترجمهٔ مصطفوى، ج ‏۲، ص ۹۱.

2..همان، ج ‏۱، ص ۲۰۰.

  • نام منبع :
    نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5205
صفحه از 211
پرینت  ارسال به