173
نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام

جانشین ایشان سؤال می‌شد. امام با استناد به دو آیه «وَ ءَاتَيْنَاهُ ٱلْحُكْمَ صَبِيًّا»‌۱و «وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ ءَاتَيْنَاهُ حُكْمًا وَ عِلْمًا»‌۲ و مقایسهٔ آن با سخن گفتنِ عیسی بن مریم در مهد، شیعیان را برای پذیرش امام خردسال آماده می‌کرد۳ و به تفصیل، در ‌باره جنبه‌های نصّ در امامت خردسال سخن می‌گفت.

استدلال امام رضا علیه السلام بیانگر این است که کم یا زیاد بودن سنّ امام، ربطی به علم او ندارد. تفصیل و بازتاب این استدلال، در کلام ریّان بن صلت در بارهٔ علم امام خردسال آمده است. وی در جمع عالمان شیعه گفت:

اگر امامت وى از جانب خدا باشد، حتّى اگر طفل یك روزه هم باشد، به منزلهٔ شیخ است و چنان‌كه از طرف خدا نباشد، حتّى اگر هزار سال هم عمر كرده باشد، مانند سایر مردم است.۴

شایان توجّه است که نه تنها شیعیان، که حتّی مأمون نیز بر این امر آگاهی داشت. او در برابر کسانی که در مناظره با امام خردسال شکست خورده بودند، چنین گفت:

واى بر شما! خاندان پیامبر به فضائلى اختصاص پیدا كرده‏اند كه دیگران از آنها محروم‌اند و داراى آن مقام و موقعیت نیستند. آنان بزرگ و كوچك ندارند؛ چنانچه خرد‌سالشان كار بزرگ‌سالشان را انجام می‌دهد. و می‌دانید رسول اكرم صلّی الله علیه وآله على را در ده سالگى به ‌دین اسلام دعوت كرد و اسلامِ او را پذیرفت و امضا كرد؛ با آن‌كه دیگران كه در این سن بوده‏اند، اسلامشان را امضا نمی‌كرد و آنان را به آیین اسلام دعوت نمى‏نمود. و با حسنین كه كم‌تر از شش

1.سورۀ مریم، آیۀ ۱۲.

2..سورۀ یوسف، آیۀ ۲۲.

3.همان، ص ۲۲۷. به جز عدّه‌ای از شیعیان غیر اهل مدینه _ که درک وقوع این ماجرا برایشان سخت بود _ بقیه، آن را پذیرفتند. نکتۀ قابل توجّه این‌که این تردیدها تا سال بعد، با پرسش‌های متعدّد از امام جواد علیه السلام برطرف شد. إثبات الوصیة‏، ص۲۱۰ ـ ۲۲۰.

4.. همان جا.


نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
172

هیچ مردی از دوستش سؤال نمی‌کند، جز این‌که او این مسئله و پاسخ آن را می‌داند. این به برکت منّتی است که خداوند به وسیلهٔ شما بر ما گذاشته است.۱

در این میان، با پدید آمدن اختلاف میان امین و مأمون و پس از آن، جریان ولایت‌عهدی امام رضا علیه السلام، بار دیگر بسط عقاید در قالب پرسش و پاسخ و حلّ شبهات، پی‌ گرفته می‌شود؛ خصوصاً آن‌که امام تلاش دارد تا فضای علمیِ پدید آمده را با ارجاع شیعیان به عالمان برجسته، به یک جامعه ‌پویا تبدیل کند. یونس بن عبد ‌الرحمن و محمّد بن ابی‌ عمیر، از جمله این عالمان پر توان هستند. تنها ابن ابی عمیر۲ ۹۴ عنوان کتاب تألیف نمود که یکی از آنها الاحتجاج فی الامامة است.۳

نصّ، علم و عصمت

گفته شد که امامان در دوره پیشین، نصّ و انتخاب الهی را امری ضروری می‌دانستند و برای فهم آن، راه‌هایی را ذکر می‌کردند وحتّی علائمی مانند دانستن زبان‌های گوناگون۴ را نیز برمی‌شمردند. در این دوره، گزارش‌های فراوانی از تلاش شیعیان برای یافتن امام منصوصِ بعد از امام کاظم علیه السلام وجود دارد.۵ از امام رضا علیه السلام نیز که تا دهه آخر عمرش فرزندی نداشت، درباره

1.. الکافی، ج ۱، ص ۵۶.

2.. مرحوم نجاشی وی را از افراد جلیل ‌القدر و عظیم ‌المنزله در میان عالمان شیعه و نیز در نزد اهل ‌سنّت می‌داند. او امام کاظم علیه السلام را ملاقات کرده است و از امام رضا علیه السلام روایت کرده است.

3.. رجال النجاشی، ص ۳۲۶.

4.. در برخی نمونه‌ها، امام، دانستن زبان‌های مختلف را فضلی می‌داند که سبب منصوب شدن به امامت می‌شود. مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۲۹۹؛ الکافی، ج ۱، ص ۲۲۵؛ قرب الإسناد، ص ۳۳۹.

5.. الصراط المستقیم، ج ۲، ص ۱۶۵؛ عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج ۱، ص ۳۳ و ۳۷ و ۳۸؛ الکافی، ج ۱، ص ۳۱۲.

  • نام منبع :
    نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5312
صفحه از 211
پرینت  ارسال به