169
نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام

مَحَارِمِ اللَّهِ؛ او (امام) به یارى و توفیق خدا، از انجام هر عملى که خداوند منع کرده است، خوددارى مى‏کند و خداوند تبارک و تعالى فرموده: «وَمَن يَعْتَصِم بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِىَ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ »۱».۲

در خبر اعمش از امام صادق علیه السلام نیز این سخن گفته شده است:

الأَنْبِیاءُ وَ أوْصِیاؤُهُمْ‏ لا ذُنُوبَ لَهُمْ لِأَنَّهُمْ مَعْصُومُونَ مُطَهَّرُونَ.۳

پیامبران و اولیا، هیچ گناهی ندارند؛ چون معصوم و پاک هستند.

ابن ابی ‌عمیر نیز که از راویان بزرگ شیعه است، در نقلی، استدلال هشام بر عصمت را بهترین شنیده و آموخته‌اش می‌داند. هشام در این استدلال، چهار صفتِ حرص، حسد، غضب و شهوت را در امام منتفی می‌داند.۴ به نظر می‌رسد که او این استدلال را از کلامی از دوره پیشین و منسوب به امام علی علیه السلام گرفته باشد.۵

چنان‌که ملاحظه می‌شود، دور بودن امام از این اوصاف ناپسند و تمام محارم و ناشایستگی‌ها، همان معنایی است که از آیهٔ تطهیر و آیهٔ امامت بر می‌آید؛ هر چند در دوره‌های پیشین، این معنای عمیق برای آیات مذکور عرضه نمی‌شد. علاوه بر این، برخی واژگان، مانند «مسدّد» و «موفّق» نیز از همین بارِ معنایی برخوردارند.۶ به این ترتیب می‌‌توان چنین در یافت که تبیین موضوع علم و عصمت امام، در این دوره (عصر صادقین علیهما السلام) به انجام خود رسیده است.

1.. و هر کس به دین خدا (اسلام) تمسّک جوید، یقیناً به ‌راه راست راه‌نمایى گردیده است. سورۀ آل عمران، آیۀ ۱۰۱.

2.. معانی الأخبار، ص ۱۳۲.

3.. الخصال، ج ۲، ص ۶۰۸.

4.. معانی الأخبار، ص ۱۳۳.

5.. بحار الأنوار، ج ۹۰، ص ۸۹. باب ۱۲۸ «ما ورد عن أمیرالمؤمنین فی أصناف آیات القرآن... بروایة النعماني».

6.. این واژگان در سخن امام رضا علیه السلام در مرو بیان شده است. الکافی، ج ۱، ص ۱۹۸.


نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
168

به ريسمان الهى چنگ زند [و در نتیجه، هرگز به گناهى آلوده نگردد] و رشتهٔ محكم خدا، قرآن است كه آن دو تا روز قيامت، از يکديگر جدا نمی‌گردند و تا رستاخيز، امام به قرآن هدايت مى‏كند و قرآن نیز به سوی امام راه مى‏نمايد. و اين است فرمودهٔ خدا: «همانا این قرآن، [مردم را] به چیزی ره‌نمون می‌شود که استوارترین است».

امّا در عصر صادقین علیهما السلام، کلّی‌گویی در باب عصمت امام، جای خود را به تفصیل داد و دایرهٔ کسانی که مخاطب چنین سخنانی بودند، گسترده‌تر گشت. برای نمونه، امام صادق علیه السلام در خطبه‌ای، به جنبه‌های گوناگون عصمت امامان اشاره می‌فرماید:

لَمْ یزَلْ مَرعِیاً بِعَینِ اللَّهِ یحفَظُهُ وَ یكلَؤُهُ بِسِترِهِ مَطرُوداً عَنهُ حَبَائِلُ إِبلِیسَ وَ جُنُودِهِ مَدفُوعاً عَنهُ وُقُوبُ الغَوَاسِقِ وَ نُفُوثُ كُلِّ فَاسِقٍ مَصرُوفاً عَنهُ قَوَارِفُ السُّوءِ مُبرَأً مِنَ الْعَاهَاتِ مَحجُوباً عَنِ الآفَاتِ مَعْصُوماً مِنَ الزَّلَّاتِ مَصُوناً عَنِ الفَوَاحِشِ كُلِّهَا.۱

[از ویژگی‌های امام این است که] هميشه منظور [و در محضر] خدا است و خدا او را نگه مى‏دارد و در حمايت خود دارد. دام‌هاى شيطان و لشكرش را از او دور مى‏كند و حوادث شب هنگام و افسون جادوگران را از او دفع مى‏نمايد. چنگال بدى را از او مى‏گرداند و او را از عاهات بر كنار و از آفات بر حذر مى‏دارد. هر جا باشد، از گناه معصوم است و از هر گونه هرزگى مصون.

همچنین، حسین بن اشقر از هشام بن حکم در باره این اعتقاد شیعیان که «مسلّماً کسی به جز معصوم، امام نمی‌شود»، سؤال می‌کند و هشام در پاسخ، سخن امام سجّاد علیه السلام را در بیان امام صادق علیه السلام نقل می‌کند و می‌گوید:

آن را از امام صادق علیه السلام پرسیدم. امام فرمود: «الْمُمْتَنِعُ بِاللَّهِ مِنْ‏ جَمِیعِ

1.. الکافی، ج ‏۱، ص ۲۰۳.

  • نام منبع :
    نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5327
صفحه از 211
پرینت  ارسال به