167
نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام

امکان‌پذیر نبوده است و تنها در موارد اندکی همانند صحیفهٔ سجّادیه که بعدها نشر یافت، در چند مورد واژهٔ عصمت به کار رفته است. برای مثال، در دعای عرفهٔ امام سجّاد علیه السلام چنین آمده است:

اللَّهُمَّ وَ أَنَا عَبْدُكَ الَّذِی أَنْعَمْتَ عَلَیهِ قَبْلَ خَلقِكَ لَهُ وَ بَعْدَ خَلْقِكَ إِیاهُ، فَجَعَلْتَهُ مِمَّن هَدَیتَهُ لِدِینِكَ و وَفَّقْتَهُ لِحَقِّكَ و عَصَمتَهُ بِحَبلِكَ.۱

به جز این، یک روایت نیز از امام سجّاد علیه السلام در باره شرطیت عصمت در امام و معنای آن نقل شده است؛ ولی به احتمال زیاد، مخاطب آن فقط خواص بوده‌اند و بعدها امام کاظم علیه السلام آن را به صورت عمومی بیان می‌کند:

قال: «الإمام منّا لا یكون إلّا معصوماً و لیست العصمة في ظاهر الخلقة فیُعرَف بها. فلذلك لایكون إلّا منصوصاً». فقیل له: یا ابن رسول اللّه فما معنى المعصوم؟ فقال: «هو المعتصم بحبل اللّه، و حبل اللّه هو القرآن لا یفترقان إلى یوم القیامة. و الإمام یهدي إلى القرآن و القرآن یهدي إلى الإمام و ذلك قول اللّه عزّ و جلّ «إِنَّ هَٰذَا ٱلْقُرْءَانَ يَهْدِى لِلَّتِى هِىَ أَقْوَمُ».‏۲

امام سجّاد علیه السلام فرمود: «امام از ما خاندان، حتماً معصوم است، و عصمت صفتى نيست كه در ظاهر بدن باشد تا با چشم ديده شود و شناخته گردد. و به همين جهت [که نمی‌توان معصوم بودن كسى را به دست آورد]، ناگزیر باید خدا به وسيلهٔ پيغمبرش او را صريحاً تعیین فرموده باشد». شخصى عرض كرد: اى فرزند گرامى رسول خدا! معناى معصوم چيست؟ فرمود: «معصوم شخصى است كه

1.. «بار خدايا! من آن بندهٔ تو هستم كه پيش از آفرينش و پس از آفرينشت او را نعمت دادى (نعمت‌هاى پیش از آفرينش، چيزهایى است كه هستى شخص متوقّف بر آن است، مانند پدر و مادر). پس او را از كسانى قرار دادى كه به دين خود (اسلام) راه‌نمایى نمودى، و براى انجام حقّ خويش (آنچه واجب است از گفتار و كردار و اعتقاد) توفيق دادى، و او را به ريسمان (يا زنهار) خود (قرآن و ائمّهٔ معصومين عليهم السّلام) نگاه داشتی». الصحیفة السجّادیة، ترجمه و شرح فيض الاسلام، ص ۳۴۱.

2.. معانی الأخبار، ص ۱۳۳؛ معانی الأخبار،ترجمهٔ محمّدى، ج ‏۱، ص ۳۰۸.


نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
166

پذیرش این دست از مقامات برای امام است.۱ برای نمونه، ابن ابی یعفور خطاب به امام صادق علیه السلام می‌گوید:

قسم به خدا، اگر اناری را از وسط دو نیم کنید و بفرمایید که نصف آن حرام و نصف دیگرش حلال است، قطعاً شهادت خواهم داد که: آنچه گفتید حرام، حرام است و آن نصفی که فرمودید حلال، حلال است. امام فرمود: «خدا تو را رحمت کند، خدا تو را رحمت کند».۲

با این حال، امامان خصوصاً در دوره‌های بعدی، همواره تلاش می‌کردند تا از پیدایش جنبه‌های افراطی یا برداشت‌های غیر صحیح جلوگیری کنند. برای نمونه، می‌‌توان به روایت ابن مغیره از سخن یحیی بن عبد الله در محضر امام کاظم علیه السلام و پاسخ امام به او _ خصوصاً ذیل پاسخ و معنای عمیق آن _ اشاره نمود:

یحیی بن عبد الله گفت: «فدايت شوم! آنها معتقدند كه شما علم غيب دارید». فرمود: «سبحان الله! دست خود را بر روى سرم بگذار. تمام موی‌هاى بدن و سرم راست شد!». سپس فرمود: «نه به خدا، چنين نيست. علمی نیست مگر آن‌که به وراثت، از پيامبر صلّی الله علیه وآله دریافت کرده‌ایم».۳

عصمت

گفته شد که برخی از روایات و آیه تطهیر، دلالتی اجمالی بر معصوم بودن امام دارند؛ امّا تحت تأثیر عناصر تاریخی، طرح آن در دورهٔ نخست،

1.. ابن ابی‌الحدید در شرح نهج البلاغة به جمع‌آوری و تطبیق تاریخی مواردی از آگاهی‌ها و علوم منتشر شده توسّط امام علی علیه السلام پرداخته و اثبات کرده كه آن حضرت با جزئیات و تفصیل، به تبیین برخی امور غیبی پرداخته است كه پس از ایشان به منصۀ ظهور و بروز رسیده است. الغدیر، ج ۵، ص ۷۸، ذیل خطبۀ ۹۲.

2.. رجال الکشّی، ص ۲۴۹.

3.. همان،ص ۳۵۲.

  • نام منبع :
    نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5330
صفحه از 211
پرینت  ارسال به