ائمّه علیهم السلام به نام «جامعه» سخن گفته شده و آن را اثری از رسول خدا صلّی الله علیه وآله می‌داند. این منبعِ علمی كه طبق روایات، از زمان امام باقر علیه السلامبه صورت رسمی معرّفی شده بود، در زمان امام صادق علیه السلام شهرت نسبتاً گسترده‌ای میان خواص و سایر مردم یافت. نشانه این شهرت، سؤالات گروهی از اصحاب درباره جامعه؛ به ویژه از امام صادق علیه السلام، و رواج سخن از آن در میان مردم است. منصور بن حازم كه به خدمت امام صادق علیه السلام رسیده، كلام خود را با تأیید این مطلب آغاز می‌کند:

مردم می‌گویند: نزد شما صحیفه‌‌ای است که هفتاد ذراع طول دارد و در آن، تمام نیاز‌های مردم آمده است... .^۱

منبع دیگرِ علوم اهل بیت، علم جفر است؛ چنان که ابن ابی یعفور از امام صادق علیه السلام اوصاف جفر ابیض را که مشتمل بر صحف متعدّدی است، می‌شنود‌ و سؤالی مطرح می‌کند. این سؤال بیانگر آگاهی عمومی از وجود این منابع است. او می‌پرسد که: آیا بنی ‌الحسن از این امور مطّلع هستند و به آنچه فرمودید، معرفت دارند؟ حضرت با جواب مثبت به سؤال ابن ابی یعفور، عامل روی‌گردانیِ آنان از حقیقت را بیان می‌کند و می‌فرماید:

حسد و دنياطلبى، ايشان را بر طغیان و انكار[ِ حقیقت] وا ميدارد و اگر ايشان حق را از راه حق دنبال می‌کردند، برايشان بهتر بود.^۲

علم غیب

علاوه بر موضوع منابع علم امام، گستره علم امام‌ نیز یکی از موضوعات قابل توجّه است. بر اساس آموزه‌های قرآن، علم دارای اقسامی است که قسمی از

در ابتدا این موارد را برای خواص بیان نموده است؛ امّا فراوانی راویان و متون و عدم تذکّر امام نسبت به محرمانه بودن این سخنان، نشان از نشر عمومی و پذیرش فراگیر آن دارد.^۱ برای نمونه، در یکی از این جلسات شصت نفر حضور داشته‌اند.^۲ نمونه‌های این تفاصیل را می‌‌توان در پرسش‌های اصحاب دید؛ مثل گفت‌وگوی ابو حمزه با امام صادق علیه السلام که می‌گوید:

از امام صادق علیه السلام در باره علم پرسیدم که آیا بهرهٔ عالم (امام) از آن، به سبب آن چیزی است که دیگران می‌گویند، یا کتابی نزد شما است که آن را می‌خوانید و به‌وسیله آن آگاه می‌شوید؟ امام به من فرمود: «امر علم امام، برتر است از آنچه تو گفتی. آیا نشنیده‌ای که خدا می‌فرماید: «و همین گونه، روحى از امر خودمان به سوى تو وحى كردیم. تو نمى‏دانستى كتاب چیست و نه ایمان كدام است»‌^۳»؟ سپس فرمود: «رفقایت در باره این آیه چه می‌گویند؟ آیا اقرار دارند که او در حالی بوده که نه می‌دانسته کتاب چیست و نه ایمان؟». گفتم: فدایت شوم! نمی‌دانم چه می‌گویند. فرمود:‌ «آری. زمانی این گونه بوده، تا آن گاه که از جانب خدا روحی که آیه به آن اشاره دارد، فرستاده می‌شود. آن گاه که آن روح به او عطا می‌گردد، با آن می‌داند و می‌فهمد و این همان روحی است که خدا به هر که بخواهد، عطا می‌کند و وقتی به کسی داد، به او فهم می‌آموزد».^۴

نمونهٔ دیگر از این تفاصیل، روایاتی است که در آن از یكی از منابع علوم