والأرض ویقطع عنهم موادّ العلم فی ما یرد علیهم ممّا فیه قوام دینهم».^۱

امام باقر علیه السلام در میان جمعى از اصحاب خود فرمود: «از گروهى در شگفتم كه ما را دوست دارند و ما را پیشواى خود مى‌دانند و اظهار مى‌كنند كه اطاعت ما همانند اطاعت رسول خدا، بر آنها واجب است؛ سپس دلیل خودشان را مى‌شكنند. به خاطر ضعف دل‌هایشان، با خود دشمنى مى‌كنند و حقّ ما را كم مى‌شمارند و از كسانى كه با عنایت خداوند با برهان، حقوق ما را مى‌دانند و مطیع ما هستند، عیب مى‌گیرند. آیا مى‌پندارید خداوند متعال اطاعت اولیا و دوستان خود را بر بندگانش واجب گردانیده، امّا خبرهاى آسمان‌ها و زمین را از آنها پوشیده و از آنها مایهٔ علم را در مورد چیزهایى كه پا بر جایىِ دینشان در آن است، مى گیرد؟!».

این نوع گزارش‌ها نشان می‌دهد که بحث علم امام، در میان جامعهٔ شیعیان بسیار رایج بوده است. تصریح امام با عبارت «یعیبون ذلك على من أعطاه اللّه برهان حقّ معرفتنا » از این حقیقت پرده بر می‌دارد که گروهی از شیعیان، به درجات بالاتری از شناخت امام دست یافته بودند.

در دوره امام صادق علیه السلام این گونه تبیین‌ها به اوج رسید و منابع دانش عمیق امام و ابزارهای آن، حدّ اقل در سه شاخه معرّفی و تبیین شد: علوم بی‌واسطهٔ الهی،علوم انتقالی از پیامبر صلّی الله علیه وآله، و علوم ایصالی به واسطه روح و ملك. نمونه‌های دیگر همچون روح القدس، جامعه، مصحف فاطمه علیها السلام، صحف و کتب انبیا، عمود نور، الف باب، تحدیث، قرآن، اسم اعظم، جفر احمر، جفر ابیض، جفر اصغر و جفر اکبر نیز از همین دست است که گاهی هم‌پوشانی‌هایی با عناوین مشهور دیگر دارند و به دو صورت، یا یک‌جا و یا به صورتِ چند جزء، عرضه می‌شوند. هرچند به نظر می‌رسد امام صادق علیه السلام

ذلك فإذا سالم قد صدق.^۱

بکیر به نقل از سالم بن ابى حفصه گويد: از امام باقر علیه السلام شنيدم كه مى‏فرمود: «بى‏ترديد پيامبر خدا صلّی الله علیه وآله هزار باب به على علیه السلام آموخت كه از هر بابى هزار باب ديگر گشوده مى‏شد». وقتى اصحاب ما اين حديث را شنيدند، نزد امام باقر علیه السلام رفتند و از امام در این باره پرسيدند، و دانستند كه سالم راست گفته بود.

پس از این، بکیر بن اعین چنین بیان می‌کند که تنها یک یا دو باب علم بر مردم گشوده شده است.^۲

امام در موضعی دیگر، درباره میزان علمی که اهل بیت علیهم السلام از پیامبر گرفته‌اند چنین می‌فرماید:

از على علیه السلام در بارهٔ علم پيامبر صلّی الله علیه وآله پرسيده شد، فرمود: «علم پیامبر [شامل] علم تمام انبيا است و نیز علم به گذشته و علم به آنچه تا روز قيامت بيايد». سپس فرمود: «قسم به كسى كه جانم در دست او است، من به علم پيامبر و علم به گذشته و علم به آنچه تا آينده و در فاصلهٔ بين من و قيامت رخ دهد، آگاهم».^۳

در نمونهٔ پر واضح دیگر، ضریس كناسى مى‌گوید:

سمعتُ أبا جعفر علیه السلام یقول ـ وعنده اُناس من أصحابه ـ‌ : «عجبتُ من قومٍ یتولّونا و یجعلونا ائمّةً ویصفون أنّ طاعتنا مفترضة علیهم كطاعة رسول اللّه صلّی الله علیه وآله ثم یكسرون حجّتهم ویخصمون أنفسهم بضعف قلوبهم فینقصونا حقّنا و یعیبون ذلك على من أعطاه‌ اللّه برهان حقّ معرفتنا والتسلیم لأمرنا. أترون أنّ اللّه تبارك و تعالى افترض طاعةَ اولیائِهِ على عباده ثم یخفى عنهم أخبارَ السموات