151
نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام

ارید ان اسألکم عن شیء فان صدقت فصدقونی و ان کذبت فکذبونی و إلی أن قال، قال:‌ «أنشدكم اللهَ أتعلمون أنّ رسول الله صلّی الله علیه وآله نصبه یوم غدیر خم فنادى له بالولایة و قال لیبلغ الشاهد الغائبَ». قالوا: اللهم نعم.۱

پس حسین[علیه السلام] در میان ایشان به خطبه‌خوانی ایستاده و پس از حمد و ثنای الهی اظهار داشت: «اقدامات ناپسند اين طاغی (معاويه) را كه تا كنون دربارهٔ ما و شيعيان ما به جا آورده است، البته همه ديده‌ايد و يا شنيده‌ايد. من می‌خواهم كه در بارهٔ پاره‌ای چيزها از شما پرسشی كنم؛ چنانچه راست گفتم، مرا تصديق نماييد و گر نه، تكذيبم كنيد». تا آن‌که فرمود: «شما را به خدا قسم مى‏دهم، آيا مى‏دانيد كه پيامبر صلّی الله علیه وآله در روز غدير خم او را منصوب كرد و ولايت را براى او اعلام نمود و فرمود: بايد حاضر به غايب خبر دهد؟». گفتند: آرى به خدا قسم.

امامت و علم

جدا از آنچه در باره آیه امامت گفته شد، روایات مشهوری وجود دارند که در آنها اجمالاً به وصف علم برای امام اشاره شده است. روایت نبویِ «أنا مدینة العلم»، سخن امام علی علیه السلام درباره دانش قرآنی خود،۲ خطبهٔ امام حسن علیه السلام در شهادت امام علی علیه السلام۳ و موارد دیگر، با بیان اجمالی، بر علم فراوان امام دلالت دارند.

1.. کتاب سلیم بن قیس، ص ۷۸۹. در نقل دیگری این جریان مربوط به دو سال پیش از مرگ معاویه است؛ الإحتجاج، ج ۲، ص ۲۹۶.

2.. «أخرج الحفّاظ عن أمیر المؤمنین علیه السلام أنّه قال: و اللَّه ما نزلت آیةٌ إلّا و قد علمتُ فیم نزلت و على من نزلت. إنَّ ربّي وهبَ لي قلباً عقولاً و لساناً ناطقاً؛ به خدا سوگند، آيه‏ای نازل نشده مگر آن‌كه مى‏دانم در بارهٔ چه و كجا نازل شده است. همانا پروردگار من، قلبى پر از فهم و زبانی گویا به من عطا نموده است». الغدیر، ج‏۲، ص۸۰.

3.. « لقد فارقكم رجلٌ بالأمس لم یسبقه الأوّلون بعلم و لا یدركه الآخرون؛ مردی از شما جدا شد که کسی از گذشتگان بر او سبقت نگرفت و احدی از آیندگان او را درک نخواهد کرد». البدایة و النهایة، ج ‏۷، ص ۳۳۲.


نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
150

موضوع مهمّی را ابلاغ کرد که کیفیت بیانش تا آن روز بدون سابقه بود۱ و حتّی نزول آیه اکمال دین را در پی داشت.۲ استفاده از لفظ «مولا» در این روایت و عدم توضیح در باره این واژه، بدون در نظر گرفتن فضای صدور، سبب پیچیده شدن معنای آن شده است. با این همه، امام علی علیه السلام، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین علیهم السلام۳ و حتّی امامان دیگر، به این روایت و فضای صدور آن، در مقام نصب حاکم اسلامی تمسّک کرده‌اند. در دوره‌های متأخّر، امامان به معنایی عمیق‌تر از برداشتی سیاسی پرداخته‌اند.

برای نمونه، سلیم بن قیس هلالی جریانی را نقل می‌کند که مربوط به حجّ امام حسین علیه السلام و یک‌ سال پیش از مرگ معاویه است. در این ماجرا امام حسین علیه السلام همهٔ کسانی را که به نحوی در واقعهٔ غدیر حضور داشتند و یا حضورشان برای شنیدن سخنان امام لازم بود، گرد آورد و بعد از تحلیلی از رفتار حکومتی معاویه، به صورت غیر مستقیم به واقعهٔ غدیر، به عنوان ملاکی تعیین کننده برای نصب حاکمی عادل از طرف خدا اشاره فرمود:

فقام فیهم الحسین[علیه السلام] خطیباً فحمد الله و أثنى علیه ثم قال: «أمّا بعد، فإنّ هذا الطاغیة قد فعل بنا و بشیعتنا ما قد رأیتم و علمتم و شهدتهم». انّی

1.به احتمال زیاد، فشارهای منافقین از جمله طرح ترور پیامبر(، در شدّت عمل پیامبر بی‌تأثیر نبوده است. البرهان فی تفسیر القرآن، ج ۴، ص ۸۸۴.

2.کتاب‌های حاوی این گزارش، گاه ضمن تصریح به تواتر این روایت، آن ‌را با چندین نقل و از راویان متعدّدی گزارش نموده‌اند؛ به‌گونه‌ای که نه تنها احتمال کذب بودن آن از میان می‌رود، بلکه تواتر آن نیز ثابت می‌شود. در برخی از این گزارش‌ها، بر خلاف عموم آنها، مکان این واقعه در مسیر سفر به مکّه و در جایی غیر از «خم» گزارش شده و اشاره‌ای به ماجرای غدیر خم و اجتماع مردم نشده است. بنا بر این، ممکن است این جمله به دفعات و برای افراد خاص و یا در میان گروه‌های اندکی گفته شده باشد و یا در همان مسیر حجّة ‌الوداع به وسیلۀ پیامبر تکرار شده باشد که این بر اهمّیت محتوای روایت می افزاید. ر.ک: الغدیر، ج ۱، ص۱۵۲. در مسند احمد بن حنبل نیز موارد فراوانی از این اخبار دیده می‌شود.

3..عوالم العلوم و المعارف، ص ۶۲۹.

تعداد بازدید : 5363
صفحه از 211
پرینت  ارسال به