نامه‌های امام هادی علیه السلام گاهی به ۱۵۰ نامه می‌رسید.^۱

در این مدّت، انحراف برخی از وکلا و فرهیختگان و در رأس آنها شلمغانی، بدون آن‌که بتواند موجب پدید آمدن شکافی فرقه‌ای شود، از میان رفت که علّت آن، قاطعیت برخورد امام عسکری علیه السلام و بعد از آن در عصر غیبت صغرا، عرضهٔ توقیعاتی از امام زمان علیه السلام و تلاش مدارس علمی شیعیان بود.

وجود مدارس حدیثی قم، کوفه، بغداد، ری، سمرقند، نیشابور و... همراه با صدها تألیف ارزنده در علوم مختلف و در پاسخ به پرسش‌های مطرح شده در جامعه، نشان دهندهٔ یک خیزش علمی و نشر معارف در این بلاد است که نمونهٔ آن، آثار علمی عبد الله بن‌جعفر حمیری است که بیشترین نوشته‌ها را با عنوان مسائل جمع‌آوری کرد.^۲

اوضاع اجتماعی و اقتصادی

علی‌رغم حضور امامان در بغداد و سامرّا، شیعیان نمی‌توانستند حضور اجتماعیِ چشمگیری در کنار امامان داشته باشند. با این همه، در تمام این دوران، اهل بیت از سوی مردم اکرام می‌شدند. حتّی در گزارشی، بر اهدای هدایا به امام عسکری علیه السلام و یا شور و شعف مردم در هنگام خروج امام به سمت دار الاماره، تصریح شده است.^۳

از سوی دیگر، فعّالیت‌های اجتماعی شیعیان در سایر شهرها، در عالی‌ترین سطح خود به پیش می‌رفت. مسافرت‌های علمی گسترده‌ای از

چیزی که مأمون نیز آن را به روشنی می‌دانست.^۱

رشد فکری و تولید دانش به وسیلهٔ جمع زیادی از عالمان شیعی، تلاش گستردهٔ امامان بر خودْ اتّکایی شیعیان در حلّ مسائل و نظارت وکلا بر این امر، حاکی از طی نمودن مسیر فرهنگیِ پویا و کارآمد بود و آمادگی شیعه را برای ورود به دوران غیبت امام نشان می‌داد. از این رو، غالب امور شیعیان از طریق وکلای خاصّ آن حضرت اداره می‌شد. وکلای مناطق دیگر نیز با وکلای خاص در ارتباط بودند و آنها اخبار را به امام می‌رساندند. در راستای عادی‌سازی این روند، عسکریّین علیهما السلام گاه از پسِ پرده با اصحاب خود سخن می‌گفتند و با کاستن از ارتباطات دیداری و شنیداری خود، بیشتر از طریق نامه‌نگاری پاسخ مسائل را می‌دادند.^۲ عثمان بن سعید از زمان امام هادی علیه السلام امر وکالت را به ‌عهده گرفت و امور سایر وکلا را اداره می‌کرد و اطلاعات و اخبار را در اختیار امام می‌نهاد تا در صورت لزوم، از طریق توقیعات پاسخ داده شود. تعداد