117
نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام

میان برداشتنِ جانشین امام بود؛ ولی با وصیت هوشمندانه امام صادق علیه السلام، ناکام ماند.۱ منصور تمام سعی خود را به کار بست و جاسوسان زیادی گمارد تا از اوضاع شیعیان مطّلع شود و آنها را به قتل برساند.۲ آن گونه که از روایتی در کتاب الکافی بر می‌آید، فضای خفقان به اندازه‌ای بوده که حتّی بسیاری از خواص نیز از روی مصلحت، از نام جانشین امام صادق علیه السلام بی‌اطّلاع بودند. هشام بن سالم در این باره می‌گوید:

ما از نزد عبد الله افطح راه گم كرده، بیرون آمدیم و نمى‏دانستیم به كجا رو كنیم. من و ابو جعفر احول در یكى از كوچه‏هاى مدینه، گریان و سرگردان نشستیم و نمى‏دانستیم به كجا رو كنیم و به سوى كه برویم! و مى‏گفتیم: به سوى مرجئه، به سوى زیدیه، به سوى معتزله، به سوى خوارج... ما در این حال بودیم كه چشمم به پیرمردى ناشناس افتاد كه با دست به من اشاره مى‏كرد. بیمناک شدم كه مبادا از جاسوسان ابو جعفر منصور باشد؛ زیرا او در مدینه جاسوسانى داشت و مأموریت داشتند كه بدانند شیعه به امامت چه كسى متّفق مى‌شوند تا گردن او را بزنند. من ترسیدم از آنها باشد...‌.۳

او سپس در باره اعلام رسمی امامت امام کاظم علیه السلام اضافه می‌کند:

هنگامی که امام کاظم علیه السلام را شناختم، آن حضرت مرا از افشای نامشان بر حذر داشت و آن را برابر با قتل ایشان دانست.

علاوه بر این، برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که حتّی زرارة بن اعین که در کوفه از نام امام هفتم آگاه بوده، برای حفظ جان امام نمی‌توانسته آن را اظهار کند۴ و به ظاهر، فرزند خود را برای دانستن نام جانشین امام صادق علیه السلام به

1.. الکافی، ج ۱، ص ۳۱۰؛ الأمالی، طوسی، ص ۱۲۹.

2.الکافی، ج ۱، ص ۳۵۲.

3.همان‌ جا.

4.. كمال الدین، ج ۱، ص ۷۵.


نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
116

می‌گرفت که حدود نود سال از فرمان خلیفهٔ دوم در باره منع کتابت حدیث خصوصاً در مدینه، می‌گذشت. تأثیر این فرهنگ چنان بود که تا ده سال بعد از صدور این فرمان نیز هیچ عالمی به خود جرأت نمی‌داد فرمان عمر بن عبد العزیز را انجام دهد و احادیث پیامبر را گرد آورد.۱ با این همه، کتابت حدیث با روی آوردن به اهل بیت انجام شد؛ چراکه اهل بیت بهترین سند متّصل به پیامبر را در اختیار داشتند. این گرایش توانست پایگاه اجتماعی اهل بیت را در حدّ بسیار بالایی ارتقا دهد.

از سوی دیگر، جمعیت شیعیان به طور نامحسوس رو به گسترش بود و علّت آن می‌توانست دو امر باشد: اوّل، حمایت‌هایی که از اهل بیت و علویان۲ برای مبارزه با بنی امیه انجام می‌شد. دوم، سهولت دست‌یابی به امام به عنوان یک مرجع علمی. از این رو، در زمان صادقین علیهما السلام پایگاه‌های شیعیِ خراسان و قم و برخی مناطق دیگر، رفته رفته شکل گرفت. تشکیل این پایگاه‌‌ها و افزایش تجمّعات شیعیان در نقاط مختلف سرزمین‌‌های اسلامی، باعث محوریت امام باقر و امام صادق علیهما السلام در تمامی امور می‌شد.

۳. دوره امامت امام کاظم و امام رضا علیهما السلام (تثبیت و تصحیح اندیشه)

اوضاع سیاسی

ویژگی‌های مهمّ سیاسی این دوره، مانند وجود فضای خفقان سیاسی شدید بر ضدّ علویان، اعتراضات و قیام‌های شیعیان، ولایت‌عهدی امام رضا علیه السلام و خارج نمودن هر دو امام از مدینه به بغداد و طوس، مسیری سرنوشت‌ساز را برای شیعیان رقم زد.

منصور دوانقی با به شهادت رساندن امام صادق علیه السلام، سخت در اندیشه از

1.. این فرمان، خطاب به ابو بکر بن حزم نوشته شد. المصنّف، ابن أبی شیبة، ج ۹، ص ۳۳۷.

2.. یحیی بن زید در همین منطقهٔ خراسان به شهادت رسید.

  • نام منبع :
    نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5236
صفحه از 211
پرینت  ارسال به