113
نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام

همچنین، این دوره را می‌توان دوره رونق حضور مسلمانان با روحیه پرسش‌گری دانست که تا آن روز، سابقه نداشت و برای فهمیدن معارف، چاره‌ای جز مراجعه به اهل بیت نبود. تعداد فراوان علم‌آموزان و شاگردان امام، مؤیّد استقبال عمومی از علم امام است.۱ امام باقر علیه السلام در باره مقام علمی امامت، به صراحت می‌فرمود:

به‌ شرق‌ عالم‌ روید یا به‌ غرب‌ آن‌، دانش‌ صحیح‌ را جز در آنچه‌ از سوی‌ ما اهل‌بیت صادر شده باشد، نخواهید یافت.۲

بدین ترتیب، صادقین علیهما السلام در فضای ایجاد شده، برای تحکیم بنیان‌های فکری شیعه و تأسیس دانشگاهی عظیم، تلاش خویش را آغاز می‌کنند. پرسش‌ها به لحاظ کیفی، دارای عمق و به لحاظ کمّی پر تعداد می‌شود. فقط ابان بن تغلب و جابر بن یزید جعفی، سی هزار حدیث از امام باقر و امام صادق علیهما السلام شنیده‌اند.۳ محمّد بن مسلم که از بزرگ‌ترین راویان شیعی است، می‌گوید: «من سی هزار حدیث از امام باقر علیه السلام و شانزده هزار حدیث از امام صادق علیه السلام شنیدم».۴

امام صادق علیه السلام اصحاب خود را به گونه‌ای تعلیم داده بود که از هیچ نکته مجهولی عبور نکنند تا بتوانند از جهت علمی پاسخ‌گو باشند، و به آنان می‌فرمود:

إِذا حَدَّثْتُكُم بِشَي‏ءٍ فَاسْألُونِی مِن كِتابِ اللَّه.۵

چون به شما مطلبی گفتم، از من بپرسید: کجای قرآن است؟

برای نمونه، زراره و محمّد بن مسلم خدمت امام رسیدند و در باره نماز مسافر پرسیدند. حضرت فرمود: «نماز در حالت سفر، حتماً باید شکسته

1.الامالی، طوسی، باب اصحاب جعفر بن محمّد الصادق علیه السلام.

2.رجال الکشّی، ص ۲۰۹.

3.رجال النجاشی،، ص ۱۱.

4.رجال الکشّی، ص ۱۶۲ و ۱۶۷.

5.. الکافی، ج ۱، ص ۶۰.


نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
112

در زمان صادقین علیهما السلام رویکرد به دعا و موعظه، صورت خود را تغییر می‌دهد و ناحیه امامت آشکارا به تبیین معارف می‌پردازد و جایگاه خود را می‌یابد و در کنار آن، انواع پرسش‌ها با تفصیل و به تدریج، توسّط صادقین علیهما السلام پاسخ داده می‌شود.

در این دوره، نفوذ اندیشه‌های غیر اصیل در حاکمیت، مانند اندیشه‌های وهب بن منبّه و نیز نهضت ترجمه، در رشد فرهنگی مؤثّر بود. از اواسط دوره‌ بنی ‌امیه،۱ به دلیل علاقه‌مندی برخی از حکّام، مانند خالد بن ‌یزید به برخی از متون فارسی و رومی‌ و یونانی برای دریافت علوم جدید، امر ترجمه رونق گرفت و چون محتوای آن جدید بود، سؤالات متعدّدی را ایجاد می‌کرد که در محیط علمی آن دوره، کسی جز صادقین علیهما السلام و برخی از شاگردانشان توان پاسخ‌گویی به آن را نداشت. در یک مورد امام باقر علیه السلام خود، با مسیحیان در شام به بحث می‌پردازد۲ و یا امام صادق علیه السلام در بارهٔ ذبایح، به زبان عبری پاسخ می‌دهد.۳ کتاب الردّ على أرسطالیس فی التوحید، تألیف هشام ‌بن‌حکم نمونه‌ای از پاسخ‌گویی ائمّه به سؤالات نو پدید است.۴

شکوه علمی شیعیان را می‌توان در مواردی همچون ماجرای مناظره اصحاب امام صادق علیه السلام و مرد شامی ملاحظه نمود. مرد شامی در بارهٔ علّت عزمش بر مناظره با امام می‌گوید:

بلغني أنّك عالمٌ بكلّ ما تسأل عنه.۵

شنیده‌ام تو دانشمندی هستی که هر آنچه از تو می‌پرسند، می‌دانی.

1.. گفته شده اوّلین ترجمه در اسلام، توسّط خالد بن یزید بن معاویه در سال ۸۵ه‍‌. صورت گرفت. بیت الحکمة، سعید الدیوه جی، مؤسّسة دار الکتب، ۱۳۹۲ ق، ص ۹.

2.. الکافی، ج ۲، ص۱۲۳.

3.مکاتیب الأئمّة علیهم السلام، ج ۴، ص ۳۴۱؛ بصائر الدرجات، ص۳۳۳.

4.. رجال النجاشی، ص۴۳۳.

5.. رجال الکشّی، ص ۲۷۵.

  • نام منبع :
    نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5317
صفحه از 211
پرینت  ارسال به