اخیر ارائه شده است، اما این تحقیقات بیش از آن که به سیره فرهنگی و علمی ایشان نظر داشته باشد، بر برنامههای سیاسی و اجتماعی ایشان تمرکز یافته است. روشن است که برای دستیابی به تحلیل جامعی از حیات تاریخ‌ساز اهل بیت علیهم السلام نمی‌توان از بخش اساسی فرهنگی آن چشم پوشید. برای این منظور بایسته است که پژوهشهای جدیدی بر پایه منابع متعدد موجود پی‌ریزی کرد تا این بخش مهم از تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی که بی‌شک درخشان‌ترین میراث معنوی مسلمانان به شمار می‌رود به دیده دیگران ارائه گردد.
این پژوهش یکی از نخستین گامها برای به دست دادن یک الگوی تبیینی از حیات فکری امامان شیعه است و همچون هر کار نوآورانه دیگر نیازمند نقادی و نکته‌بینی است. این دیدگاه درست در برابر نظریه‌ای نشسته است که تکامل در تاریخ اندیشه شیعه را مرهون عوامل بیرونی و یا بازتابی از گرایشهای درونْ‌شیعی می‌داند. برعکس، این دیدگاه بر آن است تا نشان دهد که سیر تکاملی اندیشه شیعه بیش از هر چیز ریشه در سیره تاریخی اهل بیت در گسترش معارف ناب اسلامی دارد و این سیره نیز به نوبه خود به منطق مواجهه ایشان با جریانهای رقیب در پیشبرد رسالت هدایگرانه آنان بستگی دارد. به این منظور، در این پژوهش با دوره‌بندی تاریخی حیات جامعه اسلامی و نشان دادن نقش عناصر تاریخی در شیوه فرهنگی امامان معصوم، مسیر تکاملی آگاهی شیعیان به معارف بلند کتاب و سنت ترسیم شده است.
روشن است که این اثر خود نیازمند نقد و تکمیل است و این مهم جز با رای‌زنی و اندیشه‌ورزی دانشوران گرانمایه به انجام نمی رسد. این کتاب دومین عنوان از مجموعه آثار پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام است که تقدیم علاقه‌مندان معارف وحیانی می شود. پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام توسعه و گسترش پژوهش در زمینههاى مرتبط با کلام اهل بیت علیهم السلام را از اهداف اساسی خویش می‌داند. بدین منظور معرفى، احیا و مجموعهسازى میراث علمى اعتقادى شیعه که با هدف معرفی مکتب فکرى اهل بیت علیهم السلام، تدوین شده است، در کنار پژوهشهاى بنیادی، تطبیقی و اعتقادى در کتاب و سنت پیامبر صلی الله علیه و اله و اهل بیت علیهم السلام از بارزترین وظایف این پژوهشکده می‌باشد.
در آخر برخود فرض می شماریم که از همه کسانی که این پژوهشکده را در تبیین ابعاد معرفتی مکتب اهل بیت علیهم السلام مدد می‌رسانند قدردانی نماییم. ریاست محترم مؤسسه دارالحدیث و رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث حضرت آیه الله ری‌شهری که همه امکانات لازم را برای این خدمت علمی و معنوی فراهم ساختهاند، و نیز قائم‌مقام پژوهشگاه، جناب حجت الاسلام و المسلمین دکتر رضا برنجکار بیشترین سهم را در این میان برعهده داشته‌اند. از ایشان و از همه مسئولان پژوهشگاه و نیز از همکارانم در پژوهشکده و به ویژه از محقق گرانمایه این اثر قدردانی و سپاس‌گزاری می‌کنم و توفیقات بیشتر ایشان را در سایه عنایات امام عصر(عج) از حضرت حق تعالی خواستارم.
محمد تقی سبحانی
رئیس پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام
