205
منشأ عصمت از گناه و خطا (نظریه ها و دیدگاه ها)

(مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَ مَا غَوَىٰ * وَ مَا يَنطِقُ عَنِ ٱلْهَوَىٰ * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْىٌ يُوحَىٰ؛۱

و رفیق شما هرگز از روی هوای نفس سخن نمی‏گوید * آنچه آورده چیزی جز وحی نیست * که به او وحی شده است).

این آیه نیز دلالت دارد که پیامبر۲ از راه درست منحرف نگشته و به خلاف واقع دچار نگشته (نه عمداً و نه سهواً) و قرآن کریم چیزی جز وحی نیست.۳ اگر پیامبر صلی الله علیه و آله به دلیل سهو یا خطا یا فراموشی (یا عمداً) چیزی از وحی را تغییر دهد (چه چیزی از آن کم کند، چه چیزی بر آن بیفزاید) معنای این آیه صادق نخواهد بود و آنچه تغییر یافته وحی خالص نخواهد بود. ازاین‎رو این آیه دلالتی صریح بر عصمت پیامبر در تلقی و ابلاغ وحی (و حتی حفظ آن و در دیگر کارهای خویش)۴ دارد.

۲.

(وَما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِیطاعَ بِإِذْنِ اللَّه؛۵

و ما هیچ پیامبری را نفرستادیم، مگر به این منظور که به فرمان خدا از وی

1.. النجم: ۲ - ۴.

2.. ممکن است گفته شود که برخی از این متون، مانند این آیه، عمومیت ندارند؛ زیرا درباره شخص پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله هستند؛ پس دیگر انبیا و معصومان را در بر نخواهند گرفت. پاسخ این است که همه کسانی که پیامبر صلی الله علیه و آله را مصون از خطا می‏دانند، میان ایشان و بقیه معصومان در این ویژگی، فرقی قائل نیستند (ازاین‏رو ما در این تعمیم، با «عدم قول به فصل» مواجه هستیم که حاکی از «عدم فصل» است؛ یعنی «عدم فرق‏گذاری میان قائلان به عصمت انبیا علیهم السّلام از خطا»، نشان‏دهنده «نبود فرق میان عصمت آنان از خطا» است. بنابراین در زمینه عصمت معصومان علیهم السّلام از خطا، «اجماع مرکب» وجود دارد). البته همان‏گونه که گذشت، بسیاری از عامه، انبیا علیهم السّلام را از خطا در غیر دریافت و ابلاغ وحی مصون از خطا نمی‏دانند. به طور نمونه، ابن‎حمدان (م ۶۹۵ ق)، پیامبران را تنها در ابلاغ پیام الهی معصوم می‏داند و در غیر این کار از خطا، لغزش، فراموشی، سهو و گناهان صغیره معصوم نمی‏داند (ر.ک: ابن حمدان، نهایة المبتدئین فی أصول الدین، ص۶۰).

3.. برای اطلاع بیشتر ر.ک: الطباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۲۷.

4.. ر.ک: الشیخ المفید، اوائل المقالات، ص۶۲ - ۶۳.

5.. نساء: ۶۴.


منشأ عصمت از گناه و خطا (نظریه ها و دیدگاه ها)
204

کریم بر این مطلب دلالت مطابقی یا ضمنی دارند؛ مانند:

(عَالِمُ ٱلْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَىٰ غَيْبِهِ أَحَدًا * إِلَّا مَنِ ٱرْتَضَىٰ مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ ‏يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا * لِّيَعْلَمَ أَن قَدْ أَبْلَغُوا رِسَالَاتِ رَبِّهِمْ وَ أَحَاطَ بِمَا لَدَيْهِمْ وَ أَحْصَىٰ كُلَّ شَىْ‏ءٍ عَدَدَاً؛۱

عالم غیب اوست (خداوند) و هیچ‏کس را بر اسرار غیبش آگاه نمی‏سازد. * مگر رسولانی که آنها را برگزیده است و مراقبتی از پیش رو و پشت سر برای آنها قرار می‏دهد * تا بداند پیامبرانش رسالت‎های پروردگارشان را ابلاغ کرده‏اند و او به آنچه نزد آنهاست احاطه دارد و هرچیز را احصا کرده است).

دقت در این آیه نشان می‏دهد که وحی الهی از هنگامی که از سوی خدای سبحان به «فرشته انتقال‏دهنده وحی» داده می‏شود تا زمانی که این پیام به فرستاده الهی تحویل داده می‏شود و از هنگامی که پیامبر، وحی را دریافت می‏کند تا هنگامی که آن را برای امت خود ابلاغ می‏کند، «مورد توجه ویژه خدا» است تا از هر گونه نقصان یا زیاده مصون باشد. از ذیل آیه استفاده می‏شود که هدف از حفاظت پیامبر، این است که ابلاغ رسالت از سوی وی به‏درستی انجام گیرد. ابلاغ رسالت الهی بدون اینکه پیامبر در تلقی، حفظ و ابلاغ وحی، مصون از هر گونه تصرف غیر عمدی (و عمدی) باشد، محقق نخواهد شد۲.۳

۱. آیات دوم تا چهارم سوره نجم، از مجموعه آیاتی به شمار می‏رود که عصمت پیامبران را در تلقی و ابلاغ وحی اثبات می‏کنند.

1.. الجن: ۲۶ - ۲۸.

2.. برای توضیح بیشتر، ر.ک: الطباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۱۳۵.

3.. این مصونیت در برخی از ادعیه برای ائمه علیهم السّلام هم درخواست شده است. امام رضا علیه السّلام فرمود: در قنوت نماز جمعه بگو: «قُلِ اللَّهُمَّ أَصْلِحْ عَبْدَک وَخَلِیفَتَک بِمَا أَصْلَحْتَ أَنْبِیاءَک وَرُسُلَک وَحُفَّهُ بِمَلَائِکتِک وَأَیدْهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ مِنْ عِنْدِک وَاسْلُکهُ [وَ اسْلُک] مِنْ بَینِ یدَیهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَداً یحْفَظُونَهُ مِنْ کلِّ سُوء» (الطوسی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج۱، ص۳۶۶ - ۳۶۷).

  • نام منبع :
    منشأ عصمت از گناه و خطا (نظریه ها و دیدگاه ها)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2023
صفحه از 258
پرینت  ارسال به