دنیوی مفهوم‏سازی می‏شوند. قرآن کیفیت ادراک و احساس دشواری‏های دنیا را با واژه مس مفهوم‏سازی می‏کند: (وَ لَئِنْ أَذَقْنَاهُ نَعْمَاءَ بَعْدَ ضَرَّآٰءَ مَسَّتْهُ؛ و اگر بعد از بیماری که به وی رسیده، شفا و عافیتی به او بچشانیم).^۱ (وَ لَئِنْ أَذَقْنَاهُ رَحْمَةً مِّنَّا مِنْ بَعْدِ ضَرَّآٰءَ مَسَّتْهُ؛ اگر رحمتی از خود به او بچشانیم مخصوصاً بعد از بلایی که به او رسیده باشد).^۲ این درحالی است که دشواری‏های اخروی با مشتقات واژه ذق بیان می‏شوند: (يَوْمَ يُسْحَبُونَ فِى ٱلنَّارِ عَلَىٰ وُجُوهِهِمْ ذُوقُوا مَسَّ سَقَرَ؛ آن روزی که در میان آتش به رو کشیده شوند بچشید درد محسوس دوزخ را).^۳ استفاده از مشتقات واژه ذوق برای بیان دشواری‏های آخرت به این دلیل است که این واژه ادراک را بهتر و عمیق‏تر بیان می‏کند. «الذوق» به معنای تناول کردن چیزی با دهان است تا طعم آن بهتر ادراک و احساس گردد.^۴

اگرچه قرآن شر را یک مسئله نمی‏داند، اما دشواری را از لوازم شر می‏داند و خداوند را پایگاه‏ امن برای دفع و رفع شرور معرفی می‏کند. (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ... مِن شَرِّ ٱلْوَسْوَاسِ ٱلْخَنَّاسِ؛ بگو پناه می‏برم به پروردگار مردم... از شر وسوسه‏گر نهانی).^۵ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلْفَلَقِ * مِن شَرِّ مَا خَلَقَ؛ بگو پناه می‏برم به پروردگار صبحدم از شر هر چه که او خلق کرده و دارای شر است).^۶ این دو آیه به دو دسته شر اختیاری و طبیعی اشاره دارد. در سوره ناس اشاره به شر خاص می‏شود و شرور اختیاری را که منشأ انسانی دارد، بیان می‏کند؛ اما در سوره فلق

نکنند که این بخل به منفعت آنها خواهد بود، بلکه به ضرر آنهاست چه آنکه آن مالی که در آن بخل ورزیده‏اند، در روز قیامت زنجیر گردن آنها شود).^۱ بخل موجب سرخوشی فرد بخیل می‏شود، اما اموال ذخیره‏شده در این راستا طوق عذاب می‏شوند. جهان‏بینی قرآن یک پدیده را چنین می‏بیند و پدیده را با نتیجه آن تحلیل می‏کند.

ویژگی خاص دیگری که جهان‏بینی قرآن در مسئله شر دارد، توجه به شر اخروی است. در جهان‏بینی مادی به شرور اخروی هیچ توجهی نشده است. گویا در رویکرد مادی به پدیده‏های عالم، شرور اخروی دغدغه نیست تا آنها مطرح شوند و راهکاری مناسب دریافت کنند. روز قیامت نوعی از شر جلوه می‏کند که تنها در جهان‏بینی قرآن دیده شده است. قرآن می‏فرماید: (يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ يَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ‏مُسْتَطِيرًا ؛ بندگان نیکو به عهد و نذر خود وفا می‏کنند و از قهر خدا در روزی که شر و سختیش همه اهل محشر را فرا گیرد می‏ترسند).^۲ افرادی در دنیا هستند که از شر اخروی هراس دارند؛ لذا در این دنیا دغدغه وجود شرِ اخروی دارند. در جهان‏بینی قرآن وقتی شر اخروی نیز مطرح می‏شود آن را شبهه نمی‏داند، بلکه آن را حقیقتی گریزناپذیر می‏داند و برای رفع و دفع آن راهکار ارائه می‏دهد. در جهان‏بینی قرآن وفای به نذر و ترس از روز قیامت ره‏یافتی برای دفع آن شر مطرح می‏شود. این آیه به روزی اذعان دارد که شر آن گسترده است. از سیاق آیات نخستین سوره دهر معلوم می‏شود که مراد از این روزِ سخت و دشوار، روز قیامت است.

در جهان‏بینی قرآن سختی‏های آن جهان سخت‏تر و شدیدتر از مشقات