در جهان‏بینی قرآن، عدم تشخیص خیر و شر پدیده‏ها توسط انسان به جهل او بازمی‏گردد: (عَسَىٰ أَن تَكْرَهُوا شَئْا وَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَعَسَىٰ أَن تُحِبُّوا شَئْا وَهُوَ شَرٌّ لَّكُمْ وَٱللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ؛ چه بسا چیزها که شما از آن کراهت دارید درحالی‏که خیرتان در آن است و چه‏بسا چیزها که دوست می‏دارید درحالی‏که شر شما در آن است و خدا خیر و شر شما را می‏داند و خود شما نمی‏دانید).^۱ قرآن علم را برای تشخیص پدیده‏ها شرط لازم می‏داند، درحالی‏که انسان طبق محاسبات خویش عمل می‏کند: (إِنَّ ٱلَّذِينَ جَاءُو بِالْإِفْكِ عُصْبَةٌ مِّنكُمْ لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَّكُم بَلْ هُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ؛ همانا آن گروه منافقان که به شما مسلمین بهتان بستند می‏پندارید ضرری به آبروی شما می‏رسد بلکه خیر و ثواب نیز خواهید یافت).‏^۲ انسان فقط «حسبان» دارد نه علم و این مرحله از آگاهی برای شناخت خیر و شر کافی نیست.

بشر به دلیل جهل خویش، آینده اتفاقات درباره خود را رصد نمی‏کند. به عبارتی توان رصد کردن عاقبت رخدادها را ندارد. اما قرآن پدیده‏ها را با نتیجه آن می‏بیند و سپس خیر یا شر بودن آنها را بیان می‏دارد. این یکی دیگر از ویژگی‏های ممتاز جهان‏بینی قرآن در مسئله شر است. در جهان‏بینی قرآن پدیده با نتیجه آن سنجیده می‏شود؛ چنانچه پیامد پدیده‏ای در راستای رستگاری انسان و مصلحت اندیشی او باشد، آن پدیده خیر است و اگر پیامد آن رخداد، در راستای مصلحت حیات انسانی بشر نباشد، شر خواهد بود؛ هرچند آن رخداد مایه خرسندی انسان شود. (وَلَا يَحْسَبَنَّ ٱلَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا ءَاتَاهُمُ ٱللَّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَيْرًا لَّهُم بَلْ هُوَ شَرٌّ لَّهُمْ سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُوا بِهِ يَوْمَ ٱلْقِيَامَةِ؛ آنان که بخل نموده و حقوق فقیران را از مالی که خدا به فضل خویش به آنها داده ادا نمی‏کنند، گمان

مصلحت‏سنجی الهی برای حیات انسانی، معیار خیر بودن یا شر بودن پدیده‏های عالم است. اگرچه قرآن کتابی کلاسیک و درسنامه مدرسه‏ای نیست، اما این ملاک و معیار را در مطالعه معنای واژگان مرتبط با خیر و شر و با توجه به تحلیل روابط بین واژگان و ساختار عبارات قرآن می‏توان کشف کرد.

قرآن «شر» را مساوی با رنج نمی‏داند و رنج را همان شر نمی‏شمارد. در جهان‏بینی قرآن، رابطه بین شر و رنج عموم و خصوص من وجه است. اگرچه برخی دشواری‏ها در جهان‏بینی قرآن شر است، اما تمام مشقات شر نیستند. خداوند می‏فرماید: (كُتِبَ عَلَيْكُمُ ٱلْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَّكُمْ وَعَسَىٰ أَن تَكْرَهُوا شَئْا وَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَعَسَىٰ أَن تُحِبُّوا شَئْا وَهُوَ شَرٌّ لَّكُمْ؛ بر شما واجب شده درحالی‏که آن را مکروه می‏دارید و چه بسا چیزها که شما از آن کراهت دارید درحالی‏که خیرتان در آن است و چه بسا چیزها که دوست می‏دارید درحالی‏که شر شما در آن است).^۱ قرآن اذعان دارد که جنگ موجب ناخرسندی انسان می‏شود و نیز بیان می‏کند: ای‏بسا امری موجب ناخرسندی شما شود اما برای‏تان خیر باشد. گاهی با تأکید بیشتر، معیار مادی در تعیین خیر و شر را محکوم می‏کند و می‏فرماید ای‏بسا شما امری را مکروه بدانید اما خداوند در آن امرِدشوار، خیر زیادی برای شما قرار داده باشد. (فَعَسَىٰ أَن تَكْرَهُوا شَئْا وَيَجْعَلَ ٱللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا).^۲ ناگفته نماند که سختی‏ها همواره خیر نیستند، بلکه می‏شود دشواری‏ باشد اما شر نباشد. به عبارتی به نحو موجبه جزئیه دشواری‏ها خیر هستند. به هر حال نمی‏توان رنج را به طور کلی شر انگاشت. واژه «عسی» عدم کلیت خیر بودن دشواری‏ها را مفهوم سازی می‏کند.