نمی‏شود. لذا قرآن علی‏رغم توجه به شر و موجود دانستن آن، به دنبال دفع و رفع ذات شر است نه به دنبال راه‏حلی برای شبهه شر. قرآن به گونه‏ای شر را مطرح می‏کند که بین دشواری و شر خلط نگردد و شر پنداری جایگزین شر واقعی نشود. ازآنجاکه در نگاه مادی دشواری‏ها شر انگاشته می‏شوند، اندیشمندان به دنبال پاسخ‏گویی برای حل یک معضل اعتقادی بوده‏اند، درحالی‏که سزاوار بود نخست این همانی بین رنج و شر را رد نمایند سپس به دنبال رهیافتی برای دفع و رفع شرور باشند.

ازاین‏روی هستی‏شناسی و هویت سنجی شرور مقدم بر طرح پاسخ به مسئله شر است؛ زیرا اگر هویت شر مشخص نشود، ای‏بسا پدیده‏ای خیر به عنوان شر مطرح شود و بسا پدیده‏ای شر عنوانِ خیر گیرد. در این فرایند غلط است که پاسخ‏ها به مسئله شر ناکارآمد می‏شود و علی‏رغم راه‏حل‏های گسترده و پر تعداد، باز شر هنوز معضل اعتقادی مطرح می‏گردد. برای تعیین قلمرو خیر و شر در پدیده‏های عالم، باید ملاک و معیاری لحاظ گردد تا مطابق آن ملاک رخدادها را سنجید و طبق آن معیار پدیده‏ها را خیر یا شر نام‏گذاری کرد.

قرآن به عنوان متنی که بازگو‏کننده مفاهیم بلند الهی است، خرسندی و ناخرسندی انسان را معیار تشخیص خیر و شر قرار نمی‏دهد. لذا خرسندی و ناخرسندیِ مادی انسان به عنوان ملاکی برای تعیین هویت خیر و شر در جهان‏بینی الهی مطرح نیست. این یکی از امتیازات ویژه جهان‏بینی قرآن در مسئله شر است. اگر ملاک خیر و شر، پدیده‏ها خرسندی و ناخرسندی انسان باشد، هر آن رخدادی که مایه خرسندی انسان گردد، خیر و آن که موجب ناخرسندی او شود شر تلقی می‏گردد. در نگاه قرآن خرسندی و ناخرسندی انسان معیار این نام‏گذاری نیست، بلکه عاقبت‏اندیشی پدیده‏ها و

که در جهان‏بینی قرآن درباره موضوعات مختلف هماهنگی و انسجام وجود دارد. از این رهگذر انسجام و پیوستگی موجود در متن قرآن درباره شر، نشان از انسجام در مفهوم‏سازی آیات الهی در این زمینه دارد. این مفهوم‏سازی ریشه در جهان‏بینی قرآن در مقوله شر دارد.

این پژوهش همت گذاشت تا جهان‏بینی قرآن درباره شر را کشف نماید، و این مهم را از طریق تحلیل واژگان منسجم و پیوسته در متن دنبال ‏کند. در این شیوه که به معناشناسی میدان‏های معنایی شهرت یافته است، با تشکیل میدان‏های معنایی از طریق واژگان همنشین، جانشین و مقابل و تحلیل ارتباط موجود بین این واژگان تلاش گردید تا هویت شر، روشن ‏گردد. از این رهگذر پرهیز از پیش‏فرض‏های فلسفی، کلامی و دیگر علوم برای فهم متن، از دست‏آوردهای کم نظیر و حتی بی نظیر این پژوهش است.

جهان‏بینی قرآن در مسئله شر

دو جهان‏بینی درباره سرشت خیر و شر و وجود دارد: یکی مادی و دیگری توحیدی و الهی که جهان‏بینی قرآن، توحیدی و الهی است. در جهان‏بینی قرآن هویت شرِ حقیقی روشن می‏شود، درحالی‏که با جهان‏بینی مادی، شر پنداری، شری حقیقی به شمار می‏آید. جهان‏بینی الهی در مسئله شر دارای ویژگی‏های خاصی است که این ویژگی‏ها در جهان‏بینی مادی مورد توجه قرار نمی‏گیرد. مفهوم‏سازی این ویژگی‏ها در آیات قرآن سبب می‏شود تا جهان‏بینی قرآن درباره هویت شر، ممتاز باشد و شر حقیقی از شر پنداری تفکیک گردد.

شر در جهان‏بینی قرآن به عنوان مسئله‏ای چالش‏انگیز در حوزه مطالعات دینی مطرح نمی‏شود. قرآن هیچ‏گاه به دنبال رفع یا دفع شبهه شرور نیست؛ زیرا شر در آیات الهی به نحوی مفهوم‏سازی می‏شود که شبهه‏ای از شرور ایجاد