خرجی مستمرّی می‏خواهی؟ پس مزد و خرجی پروردگارت بهتر می‏باشد و او بهترین روزی‏دهندگان است).^۱ مراد از «خراج» و «خرج» هر دو به یک معناست؛ یعنی مبلغی که بر اساس وظیفه پرداخته می‏شود.^۲

خداوند به مناسبت‏های گوناگون، خویش را بهترین رزاق معرفی می‏کند. گاه در جریان نزولِ مائده آسمانی برای حواریون حضرت مسیح علیه السّلام، خود را خیر الرازقین می‏نامد: (قَالَ عِيسَى ٱبْنُ مَرْيَمَ ٱللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنزِلْ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِّنَ ٱلسَّمَاءِ تَكُونُ لَنَا عِيدًا لأِّوَّلِنَا وَءَاخِرِنَا وَءَايَةً مِّنكَ وَٱرْزُقْنَا وَأَنتَ خَيْرُ ٱلرَّازِقِينَ؛ عیسی بن مریم گفت: خداوندا، ای پروردگار ما، برای ما از آسمان مائده‏ای پر از غذا فرو فرست که برای ما، برای اولین و آخرین ما، عیدی باشد و نشانه و معجزه‏ای از جانب تو و ما را روزی ده، که تو بهترین روزی دهندگانی).^۳

یک بار در جریان هجرت و مسافرت در راه خدا می‏فرماید: (وَ ٱلَّذِينَ هَاجَرُوا فِى سَبِيلِ ٱللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ مَاتُوا لَيَرْزُقَنَّهُمُ ٱللَّهُ رِزْقًا حَسَنًا وَ إِنَّ ٱللَّهَ لَهُوَ خَيْرُ ٱلرَّازِقِينَ؛ و کسانی که در راه خدا هجرت کردند سپس کشته شده یا مردند حتماً خداوند آنها را روزی نیکو خواهد داد، و به یقین خداوند بهترین روزی‏دهندگان است).^۴

گاهی نیز درباره بی‏نیازی رسول خدا صلی الله علیه و آله از اموال مردم می‏فرماید: (أَمْ تَسْأَلُهُمْ خَرْجًا فَخَرَاجُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَ هُوَ خَيْرُ ٱلرَّازِقِينَ؛ یا آنکه از آنها مزد و خرجی مستمرّی می‏خواهی؟ پس مزد و خرجی پروردگارت بهتر است و او بهترین روزی‏دهندگان است).^۵

اما هوالخیر موجود نیست؛ بلکه هر جا این واژه برای خداوند استفاده می‏شود خدا را به عنوان یکی از مصادیق یا مصداق اتم خیر ذکر می‏کند: (وَ ٱللَّهُ خَيْرٌ وَأَبْقَىٰ؛ و خداوند بهتر و پایدارتر است).^۱ (ءَأَرْبَابٌ مُّتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ ٱللَّهُ ٱلْوَاحِدُ ٱلْقَهَّارُ؛ آیا خدایان متعدد و پراکنده بهترند یا خدای یکتای غالب و چیره).^۲

البته در مواردی واژه خیر به عنوان اسم برای خداوند اطلاق می‏شود؛ اما با اضافه به واژه‏ای دیگر همچون (وَ ٱللَّهُ خَيْرُ ٱلرَّازِقِينَ)؛^۳ (وَهُوَ خَيْرُ ٱلْحَاكِمِينَ )؛^۴ (وَهُوَخَیرُ النَّاصِرِینَ ).^۵

در برخی آیات واژه «خیر» همنشین واژه «الماکرین» قرار می‏گیرد: (وَمَکرُوا وَمَکرَ اللَّهُ وَاللَّهُ خَیرُ الْماکرینَ )؛^۶«و آنها مکر کردند و خدا هم پاسخ مکرشان را داد، و خدا بهترین پاسخ‏دهندگان مکر است». قرآن در شش موضع خداوند را به «خَیرُ الرَّازِقِینَ» می‏ستاید. رزق گاهی فقط به مادیات گفته می‏شود: (وَعَلَى ٱلْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ؛ روزی و لباس آنها به نحو متعارف بر عهده کسی است که طفل از آن اوست).^۷ گاهی مراد از رزق، هر غذایی است که به آدمی می‏رسد؛ چه دهنده‏اش معلوم باشد، چه نباشد؛ گویا رزق بخششی خواهد بود که به اندازه تلاش انسان به او می‏رسد؛ هرچند که عطا‏کننده آن معلوم نباشد. لذا هر سودی که به انسان برسد، گرچه غذا نباشد، رزق خوانده می‏شود: (أَمْ تَسْأَلُهُمْ خَرْجًا فَخَرَاجُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَ هُوَ خَيْرُ ٱلرَّازِقِينَ؛ یا آنکه از آنها مزد و