اهمیتی به آنان نمی‏دهد و در دعوت آنان اصرار نمی‏کند و خود را به سختی نمی‏اندازد. حتی اگر پس از آن نومیدی بار دیگر نیز دعوتشان نمود، حتماً غرض دیگری همچون اتمام حجت دارد.

از این منظر می‏گوییم خداوند در این آیه در مقام تسلی خاطر نوح علیه السّلام است؛ چون در این کلام اشاره‏ای به لحظه قضاء و حکم جدایی بین آن حضرت و قومش دارد. خداوند پیامبر خویش را متذکر این مطلب می‏نماید تا قلب شریف آن حضرت از تأثر و اندوهی که از دیدن اعمال کفار و رفتارشان با وی و با مؤمنین و از یادآوری خاطره‏های چندین ساله از آزار و اذیت کفار آکنده گشته، سبک‏بار سازد.

هنگامی که در برابر استدلال منطقی و سخنان دلسوزانه، جحود و عناد ورزیده می‏شود و وقتی کفر به جای ایمان اتخاذ می‏گردد، جای غم و اندوه برای مردان صالح باقی می‏ماند. هر اندازه دلسوزی و ترحم بیشتر باشد، میزان این اندوه نیز بیشتر می‏شود؛ تا آنجا که خداوند به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می‏فرماید: (لَعݧَلَّكَ باٰخِعٌ نَڡݧݐݧݨْسݨݧَݡكَ اَݢݢلݧّاݦݦݩݩٰ یَكُونُوا مݦُؤݨْمِنٖینَ؛ پس شاید تو می‏خواهی به دنبال آنها اگر به این سخن ایمان نیاورند از شدت اندوه خود را هلاک کنی).^۱ از این رهگذر در معنای واژه «تَبْتَئِس» به طور التزام معنای مشقت نیز لحاظ می‏گردد. این واژه نیز یکی از واژگان جانشین شر به شمار می‏آید.

به همین شکل در جریان حضرت یوسف علیه السّلام و برادرش بنیامین می‏فرماید: (وَلݠَمݩّاٰ دَخَلُوا عَلٰى یݧُوسُفَ ءاٰوݧٰٓى اِلَیݧْهِ اَخاٰهُ قاٰلَ اِنّٖیٓ اَنَا اَخُوكَ فَلاٰ تَبݧْٮݧݩݑَىݧݩݧݘݫِسْ بِماٰ كاٰںݧݧݐُوا یَعݧْمݩݧَلُونَ؛ و چون بر یوسف وارد شدند، وی برادرش را در نزد خود جای داد (و به او) گفت: همانا من برادر تو هستم، پس در مقابل آنچه انجام می‏دادند، اندوه مخور).^۲

است و مراتبی دارد که (الْبائِسَ الْفَقیر) یکی از مراتب بالای آن لحاظ می‏شود؛ یعنی فقری بسیار شدید.

واژه «بئیس» از بأس گرفته می‏شود.^۱ این واژه نیز تنها یک بار در قرآن ذکر شده است. آن هنگام که یهود قانون روز شنبه را به فراموشی سپرد، خداوند فرمود: (فَلَمَّا نَسُوا ما ذُکرُوا بِهِ أَنْجَینَا الَّذینَ ینْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَأَخَذْنَا... الَّذینَ ظَلَمُوا بِعَذابٍ بَئیسٍ بِما کانُوا یفْسُقُونَ؛ پس چون آنچه را که به آنان تذکر داده شده بود فراموش کردند، ما کسانی را که از کار بد نهی می‏کردند نجات بخشیدیم و آنها را که ستم ورزیدند به سزای آنکه نافرمانی می‏کردند به عذابی سخت گرفتار نمودیم).^۲ «بئیس» در اینجا صفت برای عذاب قرار گرفته^۳ و این عذاب سخت و شدید به عنوان مجازات و پیامد ظلم این گروه مطرح می‏گردد.

«تَبْتَئِس» دیگر واژه‏ای است که از ریشه بأس مشتق می‏گردد و به طور التزام معنای مشقت در آن اشراب می‏شود. این واژه از باب مفاعله است و معنای مطاوعه و اثرپذیری در آن وجود دارد. کلمه «ابتئاس» مصدر باب افتعال از ماده «بؤس» است، و «بؤس» به معنای اندوهی توأم با ذلت و خضوع است.^۴

خداوند می‏خواهد نوح علیه السّلام را از ایمان آوردن کفار مأیوس سازد و بگوید از این پس دیگر منتظر ایمان آوردن آنها مباش. ازاین‏روی فرموده است: (فَلا تَبْتَئِسْ بِما کانُوا یفْعَلُونَ). پس دیگر به سبب کردار آنان اندوه مخور، زیرا داعی وقتی از مخالفت و تمرد مدعوین غمناک می‏شود که امیدی به ایمان آوردن و استجابت دعوتش داشته باشد؛ اما اگر از اجابت آنان مأیوس شود، دیگر