حتی اثبات وجود خداوند را مورد هجمه شبهات قرار می‏دهد، همواره این مسئله مورد توجه خاص اندیشمندان حوزه دین‏پژوهی بوده است. پاسخ‏های ارائه‏شده برای این مسئله، به رویکردهای اندیشمندان بستگی دارد. به عبارتی مبنای این پاسخ‏ها ارتباط به نوع نگرش هر کدام از دین‏پژوهان به مسئله دشواری‏ها دارد. در فلسفه معمولاً سختی‏ها شر تلقی می‏شوند؛ لذا پاسخ‏های مطرح‏شده نیز در فضای مسئله شرور مطرح می‏گردند، اما متکلمان علی‏رغم اعتقاد به وجود سختی‏ها، بین دشواری و شر تفاوت قائل شده‏اند و هر مشقتی را شر نمی‏دانند.

دشواری‏ها در رویکرد کلامی «شر» تلقی نمی‏شود، بلکه تحت عنوان آلام ذکر می‏گردند. این تنها اختلافی لفظی نیست، بلکه تفاوت رویکرد و اختلاف نگرش از یک پدیده است. در نگاه متکلمان علی‏رغم نگاه وجودی به رنج‏ها، فلسفه وجودی آنها را همواره همراه با مصلحتی خاص می‏دانند. متکلمان مشقات را در مسیر انسان‏سازی ضروری می‏دانند و از این رهگذر است که رنج در مباحث کلامی، با شر یکی دانسته نمی‏شود، بلکه از آن به عنوان «آلام» یاد می‏گردد.

متکلمان سختی‏ها، دردها، نقص‏ها و فشارهای زندگی را «امری سلبی» معنا نمی‏کنند و وجود انواع مشقات را در نظام هستی امری وجودی می‏انگارند. به‏علاوه مشقت از نگاه یک متکلم، رنجی است که بر بشر وارد شده تا منشأ خیرات بسیاری در زندگی دنیوی و اخروی فرد رنج‏دیده گردد. ازآنجاکه «رنج» در این نگاه پیوندی تنگاتنگ با سعادت بشر دارد، وجود آن دارای ارزش فوق‏العاده است؛ لذا با این رویکرد حتی تحمل درد نیز بر بشر سهل می‏گردد.

متکلمان مسلمان با انگیزه پاسخ‎گویی به شبهات وارده در حوزه خداشناسی، نخست آلام را به دو بخش اساسی «ابتدایی» و «استحقاقی» تقسیم می‏نمایند.

درآمد

نظام آفرینش با تمام جلوه‏ها و زیبایی‏ها، مملو از مصائب، دردها و ناگواری‏هایی است که شیرینی زندگی را به کام بشر تلخ می‏سازد. انسان به حکم عاطفه، جدایی فرزندی خردسال از والدین خویش را از بزرگ‏ترین ناگواری‏های جهان می‏پندارد. والدینی که با تحمل سختی‏های فراوان فرزندی را به سنین جوانی می‏رسانند نمی‏توانند مرگ او را تاب بیاورند، لذا آن را یکی از بزرگ‏ترین شرور عالم می‏شمارند.

«شر» نامی است متعارف که بر این دسته از مشقات گذارده‏اند. حال پرسش این است: مگر نه اینکه خداوند سبحان از حال بندگان، آگاه و نسبت به ایشان خیرخواه محض است؟ پس چرا این‏گونه مشقات را بر بندگان ضعیف خویش روا می‏دارد؟ اندیشمندان حوزه دین‏پژوهی اعم از مسلمان و غیرمسلمان بر آن شده‏اند تا پاسخی صحیح برای این گونه پرسش‏ها ارائه دهند. طبیعی است که تفاوت دیدگاه‏ها و اختلاف مبانی موجب پیدایش پاسخ‏های گوناگونی می‏گردد. با نگاهی کلی به پاسخ‏های ارائه‏شده در این باره، این نتیجه به دست می‏آید که مسئله شر علی‏رغم فراگیر بودنش، هنوز پاسخی درخور خویش نیافته است.

مسئله شر یکی از مسائل بسیار مهم در موضوع خداشناسی است. ازآنجاکه با نگاهی سطحی و گذرا، وجود درد و محنت در زندگی بشر، با خیرخواهی و مهرورزی خداوند هم‏خوانی ندارد و از طرفی صفاتی همچون علم و قدرت و