169
تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن

سپس بیان می‏دارد: (أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ؛ من گرفتار مشکلاتم و تو ارحم الراحمین هستی). حتی درخواست رفع مشکلات را نیز نمی‏‏کند؛ چون ایمان دارد که خداوند الرحم الراحمین است و درباره مشقات او اهمال نمی‏کند. با این راهکار است که خداوند می‏فرماید: (فَاسْتَجَبْنا لَهُ فَکشَفْنا ما بِهِ مِنْ ضُرٍّ؛ پس ما اجابتش کردیم و محنتی را که داشت برطرف ساختیم).۱ این آیات مسیر برون‏رفت از مشقات را تعلیم می‏دهد تا افراد بدانند مشکلات هر قدر سخت باشد باز با عنایت پروردگار همه مشقات برطرف شدنی است. انسان است که باید راه برون‏رفت از مشقات را پیدا کند و در مسیر انحرافی گام برندارد که هر مقدار در انحراف فرو رود، برون‏رفت سخت‏تر می‏شود و مشقات نوپدید ایجاد می‏گردد.

اگرچه قدرت خداوند مایه دلگرمی و امید بشر هنگام اضطرار است، اما در این آیه با همنشینی جمله «أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ» با «مَسَّنِی الضُّرُّ» این نکته را تبیین می‏دارد. هنگام دشواری‏ها باید دست به دامن رحمت پروردگار شد و خداوند را از آن حیث که نسبت به بندگان ترحم دارد مورد توجه قرار داد. حضرت یعقوب علیه السّلام در بین اسامی خداوند هنگام مشقت می‏فرماید: «أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ». خداوند نیز وقتی به آن حضرت توجه می‏کند و از او کشف ضر می‏نماید، می‏فرماید: (فَاسْتَجَبْنا لَهُ فَکشَفْنا ما بِهِ مِنْ ضُرٍّوَآتَیناهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا؛ پس ما او را اجابت کردیم و شدت و آسیبی را که در او بود برطرف نمودیم و کسان او را و نظیر آنها را همراهشان به او عطا کردیم تا رحمتی بر او کرده باشیم).۲ «رحمتاً» در این جا مفعول لاجله است؛۳ یعنی ما اجابت نمودیم ایوب را و از او رفع مشقت نمودیم و

1.. انبیا: ۸۴.

2.. انبیا: ۸۴.

3.. دعاس، اعراب القرآن الکریم، ج۲، ص۲۹۴.


تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن
168

گریبان آنها را گرفته بود، می‏فرماید آنها برای رفع مشقت به عزیز مصر مراجعه کردند و از او کمک خواستند: (یا أَیهَا الْعَزیزُ مَسَّنا وَأَهْلَنَا الضُّرّ؛ ای عزیز، ما و خانواده ما را سختی و تنگی رسید).۱ اگر این التجا امری ناپسند بود، باید قرآن به نحوی آن را نکوهیده بیان می‏نمود تا مخاطبان قرآن راه را از بیراهه تشخیص دهند؛ حال آنکه می‏بینیم نه‏تنها خداوند نکوهش نکرده، بلکه فرزندان یعقوب درخواست جزای نیکو برای عزیز مصر دارند: (إِنَّ اللَّهَ یجْزِی الْمُتَصَدِّقینَ؛ همانا خداوند متصدقان را پاداش می‏دهد) و قرآن این درخواست را مذمت نمی‏کند.

حتی قدرت‏های واسطه‏ای نیز هنگام سختی و مشقت به قدرت حقیقی پناه می‏برند و برای رفع گرفتاری از خدای سبحان کمک می‏گیرند. حضرت ایوب علیه السّلام هنگام گرفتاری به دو چیز اقرار می‏کند: یکی رسیدن مشقت، یعنی آنچه بر من وارد شده به دلیل ضعف وجودی من تبدیل به مشقت گردیده؛ و دیگری التجا به رحم پروردگار و استمداد از ارحم الراحمین: (وَ أَيُّوبَ إِذْ نَادَىٰ رَبَّهُ أَنِّى مَسَّنِىَ ٱلضُّرُّ وَ أَنتَ أَرْحَمُ ٱلرَّاحِمِينَ؛ «و (به یاد آر) ایوب را هنگامی که پروردگارش را ندا کرد که همانا مرا بیماری و شدت و آسیب رسیده، و تو مهربان‏ترین مهربانانی).۲

علامه طباطبائی کلمه «ضُر» را تنها بلاهایی می‏داند که مستقیماً به جان آدمی می‏رسد؛ اما «ضَر»، تمام بلاها را شامل می‏شود.۳ ایوب علیه السّلام در مصاف مشکلات طاقت‏فرسا و متعدد، در نهایت ادب به خداوند عرضه می‏دارد؛ (أَنِّی مَسَّنِی الضُّرُّ؛ من گرفتار مشکلاتی شده‏ام). در این بیان نمودی از جزع و شکایت دیده نمی‏شود.

1.. یوسف: ۸۸.

2.. انبیا: ۸۳.

3.. طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۳۱۴.

  • نام منبع :
    تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2990
صفحه از 347
پرینت  ارسال به