153
تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن

جهان‏بینی قرآن مسئله نیست. لذا خداوند مأمنی برای پناه انسان‏ها در مواجهه با شرور اختیاری و طبیعی است.

شر در جهان‏بینی قرآن نه‏تنها یک مسئله نیست، بلکه به عنوان امتحان و فتنه عنوان می‏شود: (وَنݧَٮݫݓݧݨݨݧْلݦُوكُمْ بِالشَّرِّ وَالݨْحݧݧݩݐݧَݡیݧݧݧݧݩْرِ فݫِٮݠݠݧݑݨْںݧݩݧݐݨَهݩݩݧݩݑݩ؛ و ما شما را برای امتحان دچار خیر و شر می‏کنیم).۱ بشر در تعامل با این امتحان، عملکردهای گوناگونی دارد. برخی در مصاف شر ناامید می‏شوند: (إِنْ مَسَّهُ الشَّرُّ فَیؤُسٌ قَنُوطٌ؛ چون شری و آسیبی به او رسد مأیوس و نومید گردد).۲ برخی دیگر به دعا پناه می‏برند: (إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعاءٍ عَریضٍ؛ چون شر به او رسد مشغول دعای مصرّانه و گسترده می‏گردد).۳ برخی نیز جزع و فزع می‏نمایند: (إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً؛ چون او را شر رسد سخت بی‏تابی‏می‏کند).۴ این حکم برای تمام انسان‏ها نیست، بلکه برای غیرنمازگزاران است: (اِلَّا الْمُصَلّٖینَ).۵ براین‏اساس نمازگزاران در مصاف شر جزع و فزع نمی‏کنند.

1.. انبیا: ۳۵.

2.. فصلت: ۴۹.

3.. فصلت: ۵۱.

4.. معارج: ۲۰.

5.. معارج: ۲۲.


تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن
152

از شر در روز قیامت ظهور و بروز می‏کند.

سختی‏های اخروی بسی سخت‏تر و شدیدتر از مشقات دنیوی ظهور و برور دارند. قرآن در بیان کیفیت ادراک و احساس دشواری‏های دنیوی از واژه مس استفاده می‏کند: (وَلݠَىݧݘِنݨْ اَذݧَقݨْناٰهُ نݧَݡعݧݧݧݨْمآٰءَ بݨَعݧْدَ ضَرݦݩݩّݢݢآٰءَ مݨَݡسݩَّٮݩݑݨْهُ؛ و اگر پس از بیماری که به وی رسیده، شفا و عافیتی به او بچشانیم)؛۱ (وَلݠَىݧݘِنݨْ اَذݧَقݨْناٰهُ رَحْمݧَةً مِںݦݩݩݐّاٰ مِنݨْ بَعݧݩْدِ ضَرݦݩݩّݢݢآٰءَ مݨَݡسݩَّٮݩݑݨْهُ؛ اگر رحمتی از خود به او بچشانیم مخصوصاً بعد از بلایی که به او رسیده باشد).۲ اما وقتی برای نحوه درک دشواری‏های اخروی صحبت می‏کند، از مشتقات واژه ذق بهره می‏جوید: (یݦَوݨْمݩݩَ یُسݧْحَبُونَ ڡݨݐݭِی الںݦݩݩݐݨّاٰرِ عَلٰى وُحݫݓݩُوهݫِهݫِمݦݨݨْ ذُوقݧُوا مَسݩَّ سَقَرَ؛ آن روزی که در میان آتش به رو کشیده شوند، بچشید درد محسوس دوزخ را).۳ حتی برخی معتقدند «الذوق» تناول کردن چیزی با دهان است تا طعم آن بهتر ادراک و احساس گردد.۴

قرآن شرور را معضلی اعتقادی نمی‏داند تا برایش راهکار فکری ارائه دهد؛ اما آن را یک دشواری می‏داند و برای رهایی از آن خویش را مأمنی مطمئن برای پناه بشر معرفی می‏کند. قرآن در دو سوره ناس و فلق این پناهگاه امن را معرفی می‏کند: (قُلْ اَعݧݧݧُوذُ بِرَݦبِّ الںݩݩݦݐݨّاٰسِ... مِنݨْ شَرݦِّ الْوَسْواٰسِ الݠْخَںݩݩݐّاٰسِ؛ بگو پناه می‏برم به پروردگار مردم... از شر وسوسه‏گر نهانی).۵ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلْفَلَقِ * مِن شَرِّ مَا خَلَقَ؛ بگو پناه می‏برم به پروردگار صبحدم از شر هر چه که او خلق کرده و دارای شر است).۶ در سوره ناس شر اختیاری را بیان می‏کند و در سوره فلق، به طور عام هر شری را. باید توجه کرد که این حل مسئله شر نیست؛ چون شر در

1.. هود: ۱۰.

2.. فصلت: ۵۰.

3.. قمر: ۴۸.

4.. طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۳۵۸.

5.. ناس: ۱ و ۴.

6.. فلق: ۱ و ۲.

  • نام منبع :
    تصویر شر در دستگاه معنایی قرآن
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2961
صفحه از 347
پرینت  ارسال به