91
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

میزان دخالت فهم پیشینیان در مهندسیِ معکوس

عبارت پیشینیان در تبیین آیات قرآنی را می‌توان به دو دسته «متون تفسیری» و «احادیث معصومین علیهم السلام» طبقه‌بندی کرد. متون تفسیری غیر روایی نمی‌تواند اساسِ کار معناشناس در فهم قرآن باشد؛ زیرا چه بسا در فهم مفسّر یا روش او خللی وجود داشته باشد. در این صورت فهم مفسر به‌عنوان مؤید فهم معناشناس مطرح می‌شود و یا معناشناس فهم او را به‌عنوان برداشتی مغایر مطرح و نقد می‌کند. به بیان دیگر، این متون، پردازش اطلاعات فردِ واسط - مفسر - از متن قرآن است که دخالت دادن آن در معناشناسی ما را به ذهن و مراد مفسّر نزدیک می‌کند نه به معنای متن قرآن.

در فهم واژه‌های قرآنی برای مهندسی معکوس و کشف ارتباط حوزه‌ها، همچنین نباید تصورات پیشین خود را دخالت داد و باید کوشید تا قرآن را به دور از اندیشه و تفسیر مفسران، فیلسوفان و دیگر اندیشمندان فهمید. فهم درست واژه‌های کلیدی در بستر حوزه‌های معنایی ما را به فهم درست قرآن نزدیک می‌کند.۱ تحمیل قول لغت‌دانان، مفسران و فیلسوفان، ممکن است ما را از فهم متن قرآن و مهندسی معکوس آن باز دارد؛ به این دلیل که شاید فهم آنها بر اساس جهان‌بینی خاص شکل گرفته باشد که مراجعه به آن فهم ما را از نسبت‌ها و روابط حاکم بر واژه‌های قرآنی دور و به جهان‌بینی دیگری نزدیک کند.

قرآن و پیروی از زبان قوم

میان این‌که قرآن از زبان قوم پیروی کرده باشد و این‌که بر پایه زبان قوم آمده باشد - دست‌کم از دیدگاه نظریه میدان‌هایی معنایی - کاملاً تفاوت وجود دارد. گرچه

1.. همان، ص۹۰؛ قائمی‌نیا، بیولوژی نص، ص۵۴۵.


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
90

بر اساس این نظریه متن بازتاب واقعی و مستقیم معنا و واقع است و اگر کسی بتواند متن را به درستی تحلیل کند، به واقع و معنا دست می‌یابد. مقصود از دست‌رسی به واقع این است که فرد، در رویارویی با نشانه‌های زبانی، مراد و مقصود گوینده را کشف می‌کند. پس در معناشناسی قرآن، اگر تحلیل درستی ارائه شود و تمام نسبت‌های معنایی یک به یک سنجیده شوند، مراد خداوند از متن قرآنی به دست می‌آید و متن قرآن تنها به‌عنوان پردازش اطلاعات و مفهوم‌سازی برای بازسازی موقعیت در نظر گرفته نمی‌شود، بلکه هدف از معناشناسی متن، رسیدن به مراد و مقصود گوینده است. بدین معنا که متن قرآن واقعیت خارجی را حکایت می‌کند که مراد جدی خداوند نیز همان است.

در این روش، معناشناس در پی معنای نسبی است. کشف معنای نسبی واژه، تدریجی است؛ به این دلیل که معنای واژه در بستر حوزه‌ها و میدان‌ها شکل می‌گیرد و با بررسی تک‌تک میدان‌ها روشن‌ می‌شود و به‌تدریج زوایای پنهان معنایی آن برای محقق آشکار می‌شود، از این‌رو، هر چه حوزه‌ها و میدان‌های معنایی بیشتر و دقیق‌تر بررسی شوند و ارتباط میان آنها به‌درستی بیان شود، معنای واژه در دستگاه معنایی آشکارتر و روشن‌‌تر خواهد بود. هر اندازه انتخاب مؤلفه‌های معنایی در تحلیل دقیق‌ باشد، فرد به معنا و واقع نزدیک‌تر خواهد بود. تدریج در کشف همچنین سبب می‌شود تا فهم در بستر نسبت‌ها متغیّر باشد. ممکن است فهم معناشناس از متن، با فهم پیشین او متفاوت باشد. این اتفاق در آثار ایزوتسو نیز مشهود است. وی مفاهیم اخلاقی در قرآن را دو بار معناشناسی کرد. تفاوت برداشت و تغییرات ایجاد شده در بازنویسی به اندازه‌ای بود که او را مجبور کرد نام کتاب را از «ساختار اصطلاحات اخلاقی در قرآن» به مفاهیم اخلاقی- دینی در قرآن مجید تغییر دهد.۱

1.. ایزوتسو، مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن، ص۳.

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10872
صفحه از 296
پرینت  ارسال به