شده‌اند و معنای دقیق این کلمات از مجموع دستگاه ارتباطی به دست می‌آید.^۱ همچنین معنای لغوی نمی‌تواند کاشف از حقیقت لفظ باشد؛ زیرا کاربرد لغوی توان بازتاب تمام نسبت‌های فکری و معنایی را ندارد،^۲ بلکه واژه‌ها در تناظر با دستگاه معنایی تصویرگری می‌کنند.

در صورتی که رابطه دوسویهٔ زبان و دستگاه معنایی را در نظر بگیریم، میزان سامان‌مندی آنها قرینه‌ای نشانه‌شناختی از انسجام در دستگاه معنایی است؛ یعنی انسجام الفاظ و عبارات درونی یک متن، نشان‌دهنده فرهنگ قوی و منسجمی است که از این متن پشتیبانی می‌کند. این جهت نیز می‌تواند یکی از جنبه‌های اعجازی قرآن باشد؛ زیرا ممکن نیست متن بشری دارای انسجام و به هم تنیدگی همسانی در این سطح باشد، به‌گونه‌ای که با وجود حوزه‌های معنایی متنوع، در قرآن خلل و سستی و اختلاف مشاهده نمی‌شود. خداوند در آیه (أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ‏ الْقُرْآنَ وَلَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فیهِ اخْتِلافاً کَثیرا)^۳ به وجود همین هماهنگی در متن قرآن و ارتباط آن با جهان‌بینی الهی اشاره کرده است.

معناشناسی در پی وضع تعیّنی

بر اساس این دیدگاه وضع تعیینی - حتی در صورت اثبات اصل آن - جایگاه چندانی ندارد و محقق در این شیوه توجهی به وضع تعیینی نمی‌کند و تلاش او صرف کاوش در کاربردهای واژه، نوع ارتباطات آن با دیگر واژه‌ها و مفاهیم و کشف معنای آن است.

اگر متکلم بخواهد تغییری در معنای واژه ایجاد کند، این تغییر را با نوع

باید به هم پیوسته باشد. این مهم در قالب «زبان دستگاه سامان‌مند» بیان می‌شود.

زبان دستگاه سامان‌مند

دستگاه تصویری زبان، به میزان دستگاه معنایی سامان‌مند است. این دستگاه از واژه‌ها تشکیل یافته و ارتباط آنها دستگاه زبانی منسجم پدید می‌آورد؛ به این معنا که زبان افزون بر تک واژه‌ها، دستگاهی خودسامان است که میان اجزاء خود، پیوستگی و همبستگی ایجاد می‌کند؛ به طوری که نسبت هر واژه‌ای با واژه دیگر در این نظام مشخص است و این ارتباط، نسبت‌ها و ترکیب‌ها هستند که نظام اندیشه و جهان‌بینی را شکل می‌دهند.^۱

برای نمونه، پیوستگی مفاهیم حوزه معرفت‌شناختی با یک‌دیگر پررنگ است، اما وقتی این مفاهیم را با حوزه‌های دیگر نظیر اخلاق و عمل می‌سنجیم، پیوستگی و ارتباط مفاهیم به‌روشنی ارتباط درون حوزه علم و معرفت نیست. همین امر در ارتباط واژه‌های یک زبان نیز نمود پیدا می‌کند؛ به این بیان که واژگان معرفتی در متن قرآن نسبت‌های معنایی روشن‌تری دارند و هنگامی که واژگان این حوزه با حوزه‌های دیگر مرتبط می‌شوند، نسبت میان آنها کم‌رنگ‌ می‌شود.

در بررسی زبانی باید میان گفتار و زبان تفکیک قائل شد؛ زیرا با بررسی زبان به‌عنوان نظام خودسامان، اصول و قواعدی به دست می‌آید که با مراجعه به آنها، تحلیل معناشناختی میسر می‌شود. این کار در بررسی گفتار به‌عنوان اجزاء از هم گسیخته دست‌یافتنی نیست.^۲ بنابراین، واژه‌های به‌کار رفته در قرآن، منعزل و بریده از کلمات دیگر به‌کار نرفته‌اند، بلکه واژه‌ها با ارتباطی به هم تنیده به‌کار گرفته