83
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ)۱؛ (یُفَصِّلُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ بِلِقاءِ رَبِّکُمْ تُوقِنُونَ)۲؛ (كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ)۳؛ (سُورَةٌ أَنزَلْنَاهَا وَفَرَضْنَاهَا وَأَنزَلْنَا فِيهَا آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ لَّعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ)۴؛ (کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ)۵؛ نیز سورهٔ بقره، آیه ۷۳؛ سوره نور، آیه ۶۱؛ سوره حدید، آیه ۱۷؛ (قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلاَّ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَبِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَإِیَّاهُمْ وَلا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَما بَطَنَ وَلا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتی‏ حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ)۶؛ (وَأَنَّ هذا صِراطی‏ مُسْتَقیماً فَاتَّبِعُوهُ وَلا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبیلِهِ ذلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ)۷

آیه نشانه‌ای برای رسیدن به هدف خاص است. نشانه بودن آیه را ایزوتسو با همین روش معناشناسی خود اثبات کرده است۸ و نیز قرینه‌های لغوی، یافته‌های معناشناختی را تأیید می‌کنند.۹ در آیات دیگر، آیه به‌عنوان واسطه‌ای برای رسیدن به ایمان یا علم دانسته شده است. به دیگر بیان، آیات الهی وسیله و نشانه‌ای هستند که انسان به وسیله آنها به هدایت، شکر، یقین، تقوا، علم، تفکر، عقل‌ورزی، تفقه، تذکر می‌رسد و ممکن است به خاطر جَحد، اِعراض، اِستکبار، جدال، عناد، از

1.. سورهٔ مائده، آیۀ ۸۹.

2.. سورهٔ رعد، آیۀ ۲.

3.. سورهٔ بقره، آیۀ ۲۱۹ و ۲۶۶.

4.. سورهٔ نور، آیۀ ۱.

5.. سورهٔ بقره، آیۀ ۲۴۲.

6.. سورهٔ انعام، آیۀ ۱۵۱.

7.. سورهٔ انعام، آیۀ ۱۵۳.

8.. ایزوتسو، خدا و انسان در قرآن، ص‌۱۶۸-۱۷۷.

9.. فراهیدی، العین، ج۸، ص‌۴۴۱؛ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ج۱، ص۱۰۱؛ ابن منظور، لسان العرب، ج۳، ص۶۳.


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
82

حاکی از این دستگاه معنایی است و تفاوت‌های معنایی سبب تشکیل نظام زبانی متفاوت می‌شود. تفاوت زبان‌ها به دلیل تفاوت واژگان نیست، بلکه ریشه تفاوت دستگاه‌های زبانی، در مفاهیمی است که در هر دستگاه زبانی موجود است.

زبان تنها وسیله انتقال معنا نیست، بلکه وسیله به تصویر کشیدن جهان‌بینی و فرهنگ یک قوم است. یکی از جلوه‌های زبان این است که فرهنگ و اندیشه‌های درون یک جهان‌بینی را در قالب نظام زبانی انتقال دهد؛ از این‌رو، در مواجهه با یک قوم، نظام واژگانی آن قوم - اگر درست تأویل شود - ما را به جهان‌بینی آن قوم راهنمایی می‌کند؛ به دلیل این که انسان‌ها جهان‌بینی قومی خود را در قالب زبان و در یک نظام واژگانی تبیین می‌کنند.

می‌توان با تحلیل متن، قوت و ضعف جهان‌بینی را بررسی کرد. به نظر می‌رسد با این روش همچنین می‌توان اعجاز معناشناختی قرآن را بررسی کرد و انتظام جهان‌بینی آن را به اثبات رساند و بدین ترتیب به اعجاز لفظی قرآن راه یافت؛ زیرا کرد خارجی جهان‌بینی در قالب متن است و در واقع، قرآن، تصویری از جهان‌بینی خود ارائه می‌کند. اگر الفاظ، تصویرگری را به‌خوبی ادا نکنند، معنا دچار خلل می‌شود. به بیان روشن‌تر اعجاز واقعی قرآن در پیوستگی جهان‌بینی و انتظام فکری آن است که در قالب الفاظ قرآنی نمود خارجی یافته است و این الفاظ هستند که معنا و جهان‌بینی قرآن را نمایان می‌کنند.

قرآن ارتباط نشانه با معنا را با استفاده از تعبیر آیه/ آیات بیان می‌کند. این تعبیر گاهی در امور تکوینی و گاهی در مورد متن قرآن است.

در آیه‌های زیر آیه/ آیات، نشانه‌ای برای «هدایت، یقین، شکر، تفکر، تذکر، تعقل، تقوا» است. (كَذٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُم آياتِهِ لَعَلَّكُم تَهتَدونَ)۱؛ (کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ

1.. سورهٔ آل‌عمران، آیۀ ۱۰۳.

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6453
صفحه از 296
پرینت  ارسال به