71
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

همنشینی چون عقل، فهم، فقه، معرفت، جهل، یقین، ظن و شک نیز باید بررسی شوند. از سوی دیگر، باید دانست که در بررسی معنایی واژه علم، بحث عالم، معلوم و منبع نیز در ذیل آن لحاظ می‌شود. بدین ترتیب وجوه مختلف واژه در نظر گرفته می‌شود. روشن که برای مطالعه معناشناسانه در میدان‌‌های معنایی باید به دو سطح پیشین؛ یعنی شناخت لغت و جملات در سیاق خود نیز آگاهی داشت.

بنابراین، نوع نگاه به معنا (اندیشه) در سه سطح وجود دارد که شکلِ پژوهشی آنها متفاوت است. سطح بالاتر، سطوح پایین دستی را در خود دارد.

رابطه اندیشه و زبان

در مقدمه باید بررسی کنیم که مطالعه معناشناسی به منظور کشف جهان‌بینی و اندیشه، در چه متن‌هایی قابل پی‌گیری است.

فرد عادی و معیار

هر متنی از سوی هر شخصی که صادر شود، از جهت معناشناسی قابل بررسی است و کم و بیش جهان‌بینی فرد را نشان می‌دهد، حتی لالایی‌های یک مادر روستایی یا نواهای یک چوپان نیز تا اندازه‌ای نشان‌دهنده مفهوم‌سازی‌ها و جهان‌بینی‌های آنان است. برای مثال، اشعار و ابیاتی که یک مادر رنج‌کشیده برای کودکِ خود می‌خواند با اشعار مادری که در رفاه زندگی کرده است، یکسان نیست؛ اما هر متنی نیز ارزش مطالعه با رویکرد معناشناختی دستگاه معنایی را ندارد؛ زیرا جهان‌بینی این افراد فاقد دستگاه معنایی منسجم است. بنابراین، تنها متونی برای تحلیل جهان‌بینی بررسی می‌شوند که از فرد معیار صادر شده باشند؛ مانند سخنان پیشوایان دینی که تمامی معیارهای این رویکرد را تأمین می‌کنند و از ویژگی‌های دستگاه معنایی نظیر نظام درونی و بیرونی و سامان‌مندی برخوردارند.


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
70

سطحِ واژه یا نقطه‌ای

واژه، برخاسته از نگاه منطقی محقق بررسی می‌شود. در این سطح محقق معنای واژه‌ای خاص را مشخص می‌کند، نه این‌که واژه‌ها با هم در کجا همپوشانی پیدا می‌کنند. در نهایت، محقق به‌دنبال معنایی محصّل از واژه است، این که «الف» یا «ب» چیست و به‌دنبال بافت و ارتباط دیگر واژگان و جهان‌بینی نیست. برای مثال، ابن فارس در معجم مقاییس اللغة و علامه مصطفوی در التحقیق فی کلمات القرآن الکریم مطالعه نقطه‌ای انجام داده‌اند. این سطح از مطالعه به طور معمول در کتاب‌های لغت انجام می‌شود.

سطح گزاره یا خطی

بیشترِ تفاسیرِ قرآن تفسیر را از ابتدای قرآن آغاز و گزاره به گزاره پیش می‌روند. برای مثال، در آیات قرآن، پس از بررسی جملات به تنهایی، سیاق آنها کشف و تفسیر انجام می‌شود. مفسر در پی پیدا کردن خط دیگری در این مطالعه نیست و در نهایت، تنها قرآن سیاق‌بندی می‌شود که مطالعه چند خطی است و مفسر به سیاق‌های دیگر کاری ندارد.

سطحِ جهان‌بینی، بسته‌ای یا مجموعه‌ای

از آن‌جا که تمام واژگان یک زبان با هم یک مجموعه را تشکیل می‌دهند، واژه‌های پراکنده باید در ارتباط با هم دیده شود؛ بنابراین، نه‌تنها سیاق‌‌های خاص و نه‌تنها آیاتی که شامل واژه مورد نظر است، بلکه تمامی قرآن مورد توجه قرار می‌گیرد. به بیان دیگر، تمامی واژه‌های جانشین و همنشین و نیز کشف وجوه مختلف موجود در واژه خاص بررسی می‌شوند. برای نمونه، در مورد واژه علم، واژه‌های جانشین و

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6342
صفحه از 296
پرینت  ارسال به