277
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

واژه‌های کانونی، مترادف‌ها و حوزه‌های معنایی می‌پردازند. برای مثال، ایزوتسو می‌گوید واژه‌های کلیدی و کانونی‌ای وجود دارند که نقش قطعی در ایجاد ساختار مفهومی پایه‌ای در جهان‌بینی قرآنی ایفا می‌کنند. با بیان اهمیت انتخاب این کلید واژه‌ها، ایزوتسو همچنین به دشواری این امر اذعان می‌کند. به علاوه، او می‌پذیرد که انتخاب این واژه‌‌های کلیدی تا اندازه‌ای دل‌بخواهی است. به طور مختصر، واژه‌‌های کلیدی، حوزه‌های معنایی را از روابط مختلف میان واژه‌‌ها ایجاد می‌کند و این حوزه‌های معنایی واژه‌‌های قرآنی را تشکیل می‌دهند. افزون بر این، هر حوزه معنایی به عقیده ایزوتسو دارای یک کلیدواژه است که گستره معنایی آن را تشکیل می‌دهد. برخی دانشمندان استدلال می‌کنند که در این‌جا نظام ایزوتسو یک چرخه ناتمام را ایجاد می‌کند و اشاره می‌کنند درحالی‌که ایزوتسو ادعا می‌کند که این واژه‌ها کل نظامی را که برای فهمِ جهان‌بینیِ قرآن مورد نیاز است، تعیین می‌کنند. او تأیید این حقیقت را که تعیین‌کننده واقعی واژه‌‌های مذکورِ خود نظام است، نادیده می‌گیرد. بنابراین، چه ویژگی‌هایی چگونگی انتخاب یک واژه به‌عنوان یک کلیدواژه یا واژه کانونی را تعیین می‌کنند؟ چه تعداد واژه وجود دارند که ایزوتسو به‌عنوان واژه‌‌های کلیدی ساده به آنها توجه نکرده یا آنها را نادیده گرفته است، اما به واقع، ویژگی‌های واژه‌‌های کلیدی محوری را دارند؟ حتی با وجودی که فراموش کردن یا نادیده گرفتن معانی واژگان را می‌توان به‌عنوان بخشی از خوانش متن در رویکردی ساخت‌گرایانه در نظر گرفت. به نظر می‌رسد، این نظرگاه خلأهای جدی در چارچوب نظری ایزوتسو ایجاد می‌کند.

در این‌جا باید به برخی مثال‌های ملموس اشاره کنیم که با انتقاد برخی دانشمندان نسبت به بازشناسی جهان‌بینی قرآنی با ایزوتسو به‌عنوان خدامحوری و در نظر گرفتن جهان‌بینی جاهلی به‌عنوان خودمحوری، آغاز شد. آنان با حمایت فضل‌الرحمان استدلال می‌کنند که گویا تحلیل ایزوتسو از رابطه اخلاقی میان


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
276

متأخر مکی و دوره مدنی)- ایزوتسو طبقه‌بندی‌ای را ترجیح می‌دهد که به نظر او قابل اِتّکاتر است، اما دیگران با آن مخالفت کردند. اول از همه او به سبب تکیه مکرّر و افراطی بر شعر جاهلی مورد انتقاد قرار گرفته است. به طور آشکار به عقیده ایزوتسو، شعر جاهلی منبع ثانویه‌ای پس از قرآن در نظر گرفته می‌شود. ایزوتسو به این شعر جایگاهی داد که به احادیث نبوی در تفاسیر کلاسیک قرآن داده می‌شود. او همچنین گاهی اشاره می‌کند که اگر چه برخی شکاف‌ها میان جاهلیت و اسلام وجود دارد، قرآن اصطلاحات اخلاقی قبیله‌ای را مورد استفاده قرار می‌دهد و این اصطلاحات را به بخش جدایی‌ناپذیری از نظام اخلاقی جدیدش تبدیل می‌کند.

انتقاد شدید دیگری که در این ارتباط بر ایزوتسو وارد می‌شود، نگرش او به نظام حنیفی است. بر خلاف تأکید صورت‌گرفته به وسیله آیات مختلف قرآن بر روی رابطه ایمان ابراهیمی و حنفاء، برخی دانشمندان استدلال می‌کنند که ایزوتسو به طریقی ظریف، این نکته را فراموش کرده است و هرگونه ارتباطی را میان ابراهیم و اسماعیل و حنفاء نادیده می‌گیرد. به علاوه برخی دانشگاهیان نظر ایزوتسو را درباره مفهوم «امت وسط» یا «بهترین امت» در آیه ۱۴۳ سوره بقره و آیه ۱۱۰ سوره آل عمران مورد انتقاد قرار می‌دهند. به طور خلاصه حنیفیسم به عقیده ایزوتسو دین خالص و اصیل ابراهیم بوده است که با اهل کتاب (یهودیان و مسیحیان) تحریف شده است و به نوعی بی‌اعتقادی تبدیل شده است. این نتیجه‌گیریِ حیرت‌انگیز که ایزوتسو از قرآن استخراج کرده است، با ارجاع به جایگاه حنیف، امیة بن ابی سلت که در محیط معنوی متشکل از یهودیان و مسیحیان زندگی می‌کرد، تأیید شده است. به طور خلاصه، استدلال ایزوتسو در این‌باره نسل جدید دانشمندان را متقاعد نمی‌کند. نسلی که حنفا را بیشتر به‌واسطه اسماعیل به ابراهیم منتسب می‌دانند.

دانشمندان معاصر نیز به برخی مسائل زبان‌شناختی محوری در فهم معناشناختی ایزوتسو، همچون معنای پایه‌ای و معنای نسبی، واژه‌های کلیدی،

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6457
صفحه از 296
پرینت  ارسال به