261
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

به‌عنوان گفتار را از دست بدهند؛ بنابراین، ایزوتسو رویکردی را ایجاد کرد که بر افق تفکریِ قرآن متمرکز بود نه تفکرات کسانی که بعدها، شاید قرن‌ها پس از نزول قرآن، زندگی می‌کنند.۱

پذیرش غیر انتقادی ایزوتسو توسط دانشمندان قرآنی مسلمان

آثار مختلف ایزوتسو به زبان‌های بومی بسیاری از کشورهای اسلامی ترجمه شده‌اند و همچنان ترجمه می‌شوند. برخی اشکال‌های مربوط به این ترجمه‌ها را

1.. نویسندۀ این مقاله در اینجا مطالبی را به عنوان دیدگاه هرمنوتیکی ایزوتسو به وی نسبت داده که مستند آن را نیز بیان نکرده است. از آنجا که این مطالب در مورد قرآن و همچنین نسبت آنها به ایزوتسو مورد پذیرش مؤلفان این کتاب نیست، آنها را در پانوشت ذکر می‌کنیم. البته مؤلفِ مقاله نیز خود اذعان می‌کند که این دیدگاه با رویکرد معناشناختی ایزوتسو کاملاً ناسازگار است؛ زیرا همواره معناشناسی در مقابل هرمنوتیک قرار گرفته، تحلیل‌های هرمنوتیکی را در فهم متن کلاً فاقد اعتبار و غیر روش‌مند می‌داند. در آثاری که از ایزوتسو به دست ما رسیده نیز تاکنون چنین دیدگاهی دیده نشده و دیگران چنین گزارشی ارائه نکرده‌اند. در صورت اثبات این نسبت به ایزوتسو نیز به رویکرد معناشناختی میدان‌های معنایی آسیبی نخواهد رسید؛ زیرا ماهیت معناشناسی میدان‌های معنایی مشخص است و افزون بر این، با چنین دیدگاه‌های هرمنوتیکی در مبانی و نظریه‌ها سازگاری ندارد آنها را نفی نیز می‌کند. این بخش از مقاله از نظر می‌گذرد. یکی از ویژگی‌های دیدگاه ایزوتسو درباره قرآن به عنوان متن، سه نوع ویژگی بلاغی است که برای کمک به خوانندگان برای فهم محتوا و شیوه‌های بیان قرآن ارائه می‌دهد. واقع‌گرایی (سطح واقعی، حقیقی و اخباری)، تخیل (سطح خیالی، تصوری و افسانه‌ای) و روایت (سطح روایی و داستانی). اگرچه خطوط میان این سه نوع بلاغی به طریقی نامشخص هستند، آگاهی از این تمایز به خواننده کمک خواهد کرد تا معانی چندلایه‌ای متن قرآنی و ویژگی‌های قرآن به عنوان یک کل را درک نماید. ایزوتسو همچنین تلاش می‌کند تا رابطه‌ای بسیار قوی میان این سبک‌های بلاغی و خودآگاهی پیامبر صلی الله علیه و اله طی فرایند وحی ایجاد نماید. برای مثال، به عقیده ایزوتسو، اولین دفعات وحی، منعکس‌کننده نوع بلاغی تخیل و تصور هستند، در حالی که دفعات بعدی وحی، منعکس‌کننده دوره خودآگاهی پیامبر (واقع‌گرایی) هستند که روشن‌تر و واضح‌تر، هشیارانه‌تر و استوارتر هستند. نوع روایی با بخش‌هایی بازنمایی می‌شود که طی دوره میانی مأموریت پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله نازل شده‌اند. این طبقه‌بندی، متفاوت از طبقه‌بندی کلاسیک مکی و مدنی است و همچنین با رویکرد معناشناختی ایزوتسو نیز سازگار نیست. با وجود این، به عقیده ایزوتسو، این رویکرد بیشتر در سطح جمله عمل می‌کند تا واژه؛ به طوری که پیش از این نیز مورد بحث قرار گرفت.


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
260

سوی به اصطلاح «شرق‌شناسان» را کنار می‌گذارد. چگونه می‌توانیم مقبولیت قابل توجه آثار ایزوتسو را در بسیاری از محافل اسلامی توجیه کنیم؟ پس از بیان ارزیابی‌های انتقادی درباره صحت روش‌شناسی او، بحث خواهیم کرد که چرا مسلمانان از آثار ایزوتسو درباره قرآن با چنین اشتیاقی استقبال کردند و آثار خاصی از ایزوتسو و برخی پاسخ‌های غیر انتقادی دانشمندان به آن آثار را مورد نقد و بررسی قرار خواهیم داد. در نهایت، این مقاله تحلیل انتقادی کوتاهی از رویکرد ایزوتسو به مفهوم قرآنیِ «کفر» ارائه خواهد کرد.

تحلیل ایزوتسو بر یک رابطه سه‌گانه میان زبان، تفکر و واقعیت متمرکز می‌شود و طرفداران فرضیه جامعه‌شناختی - زبان‌شناختی پیش‌گفته که معتقدند زبان، ادراک ما را از واقعیت تعیین می‌کند یا شکل می‌دهد، از همین رابطه متأثر شده‌اند. از آنجا که ایزوتسو به صراحت اعلام نمی‌کند که رابطه‌ای مستقیم میان زبان و واقعیت وجود دارد، دشوار است او را در حلقه‌هایی قرار دهیم که نسبی‌گرایی افراطی در رویکردهای زبانی خود دارند. او ترجیح می‌دهد در نظام رابطه‌ای به معنا بپردازد.

شایسته است به رویکرد هرمنوتیکی ایزوتسو به قرآن نیز بپردازیم که در اثر وی به زبان ژاپنی با نام Koran o Yomu یا خوانش قرآن قابل مشاهده است. در این اثر می‌توان نگرش هرمنوتیکی او را به وقوع و بلاغت قرآن درک کرد. به عقیده ایزوتسو، قرآن وحی الهی را بازنُمایی می‌کند که از سوی خداوند به پیامبر او حضرت محمد صلی الله علیه و اله ابلاغ شده و شامل زبان گفتاری به‌عنوان «parole» یا «گفتار» است. این سطح شفاهیِ قرآن است. زمانی که قرآن در طی حکومت خلیفه سوم به‌صورت متنِ مکتوب درآمد، وحی به یک متن به‌صورت «ecriture» یا «نوشته» تبدیل شد.

تحولِ قرآن از گفتار به متن، راه‌های مختلف تعبیر و تفسیر را امکان‌پذیر ساخت که طی پیشرفت‌های دوره پساقرآنی ادامه یافت. تفاسیر چندگانه اجازه داده شده با خوانش قرآن به‌عنوان متن، ممکن است سبب شود تا بسیاری، معانی قرآن

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6277
صفحه از 296
پرینت  ارسال به