253
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

شیوه قرار می‌گیرد، نیز آیاتی مثل (حَتىَّ أُحْدِثَ لَکَ مِنْهُ ذِکْراً)۱ نیز خبر دادن را به‌عنوان شیوه تعلیم معرفی می‌کند. چون حضرت موسی علیه السلام از خضر علیه السلام درخواست تعلیم کرده بود و شرط آن را تبعیت دانسته بود. در این آیه، حضرت خضر، شیوه تعلیم را بیان می‌کند.

۲. ارائه نمونه عینی: قرآن از مسلمانان می‌خواهد از برخی امور پرسش نکنند؛ زیرا چه بسا پس از روشن شدن مطلب، مشکلاتی برایشان ایجاد شود، برای این‌که این مطلب برای مسلمانان روشن و قابل فهم شود، نمونه‌ای بیان می‌کند و می‌فرماید: (قَدْ سَأَلَهَا قَوْمٌ مِّن قَبْلِکُمْ ثُمَّ أَصْبَحُواْ بِها کَافِرِینَ)۲. برخی نمونه‌های تاریخی که قرآن ذکر می‌کند برای همین مقصود است.

۳. استفاده از تشبیه و تمثیل: قرآن در اموری برای ملموس کردن مطلب برای فهم انسانی، از تشبیه و تمثیل استفاده می‌کند، مثلاً برای بیان علم الهی در آیه (یَابُنَىّ إِنهَّا إِن تَکُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ فَتَکُن فىِ صَخْرَةٍ أَوْ فىِ السَّمَاوَاتِ أَوْ فىِ الْأَرْضِ یَأْتِ بهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ)۳ از تشبیه کمک می‌گیرد.

۴. تکرار: قرآن برخی امور را به دلیل اهمیت بسیار آنها تکرار می‌کند. آیات معاد، قصه بنی اسرائیل و حضرت آدم از این قبیل‌اند.۴

۵. استفاده از استدلال و بیان علّت‌: قرآن گاهی برای آسان کردنِ فهم مطلب علتی برای حکم بیان می‌کند،۵ یا استدلالی می‌آورد؛ آیه (لَوْ کانَ فیهِما آلِهَةٌ إِلاَّ اللَّهُ

1.. سورهٔ کهف، آیۀ ۷۰.

2.. سورهٔ مائده، آیۀ ۱۰۱و ۱۰۲.

3.. سورهٔ لقمان، آیۀ ۱۶.

4.. همچنین در آیۀ ۲۶ سورهٔ بقره، آیۀ ۲۴ سورۀ هود و آیۀ ۱۸ – ۲۴ سورۀ ابراهیم.

5.. آیاتی که علل احکام را بیان می‌کنند مثل (وإذ قال لقمن لابنه وهو یعظه یبنىّ لاتشرك باللّه إنّ الشّرك لظلم عظیم)(سورۀ لقمان، آیۀ ۱۳).


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
252

انفال، واقع دگرگون جلوه داده شده است؛ یعنی یافته فرد با واقع تطابق ندارد؛ چون تعداد کفار از آنچه در خواب نمایان شده بود، بیشتر بود. از این‌رو، در این روش بیشتر حالت روانی فرد مد نظر است، یعنی اطمینان خاطر او مد نظر است؛ به عبارت دیگر، ملاک در این روش، تطابق با واقع نیست، بلکه ملاک همان حالت روانی است تا به‌واسطه آن به خیری عظیم برسد.

این روش بیان کننده وجود رمزهایی در عالم خواب و ارتباط آن با عالم واقع است که قرآن در آیات دیگر به وجود این رمزها اشاره می‌کند. ارتباط میان سر بریدن گوسفند، سجده یازده ستاره بر حضرت یوسف، خورده شدن هفت گاو چاق به‌وسیله هفت گاو لاغر با اموری که بعداً واقعیت خارجی پیدا می‌کند، نشان از وجود رازهایی در عالم خلقت دارد که با حس قابل توجیه نیست.

در همه این موارد، میان تعبیر خواب و خارج تطابق برقرار شده و تنها در آیه‌۴۳ سوره انفال، تطابق نبوده است و مطابق خارجی همه آنها، اموری حسی بودند؛ یعنی اموری بودند که قابل مشاهده و ادراک با حواس بودند و در خارج واقع شدند. این امر نشان می‌دهد که برای اطلاع از امور حسی، همواره نیاز به حواس جسمانی نیست، بلکه گاهی ابزارهای دیگری در کار است که انسان را به معلوم حسّی رهنمون می‌کند. تأویل احادیث را می‌توان توسعه همین حوزه دانست و در نهایت، اینکه، علم به آینده از طریق این روش یا هر روش دیگر ممکن است. روش‌های حسی عبارتند از:

روش‌های بیانی و غیر بیانی دو روشی هستند که می‌توان در ذیل روش حسّی قرار داد، روش غیر بیانی همان روش اشاره است که در ذیل وحی بدان اشاره شد. روش بیانی نیز وجوهی دارد که برخی آنها در قرآن آمده است:

۱. نقل و گزارش و خبر دادن: «انباء، اخبار، تحدیث»، در بحث‌های پیش به‌عنوان میدان‌هایی برای توسعه تعلیم مطرح شد. آموزش کل قرآن به نوعی در این

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6409
صفحه از 296
پرینت  ارسال به