241
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

همچنین تعبیر (وَأُوتِینَا مِن کلِّ شى‏ءٍ)۱ که بیان حال حضرت سلیمان علیه السلام و داوود علیه السلاماست، این مطلب را می‌رساند.

آموزش زبان پرندگان، در آیه (عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّیرِ)۲ از مسائلی است که خداوند به انبیای خود آموزش داده است. این دانش برای حضرت سلیمان علیه السلام در امر دنیوی و حکومت‌داری کاربرد داشته است که عمومیت تعلیم الهی به انبیاء در همه نیازمندی‌ها را تقویت می‌کند.

در آیاتی از سوره یوسف تأویل احادیث به‌عنوان ماده آموزشی در مورد حضرت یوسف علیه السلام بیان شده است. این امر یک‌بار از زبان حضرت یعقوب علیه السلام در آیه (وَکَذلِکَ یَجْتَبیکَ رَبُّکَ وَیُعَلِّمُکَ مِنْ تأویل الْأَحادیثِ)۳، بار دیگر از زبان خود حضرت یوسف علیه السلام در آیه ۲۱ سوره یوسف۴ آمده و در آیه (وَلِنُعَلِّمَهُ مِنْ تأویل الْأَحادیثِ) از زبان خداوند مطرح می‌شود. آیه اخیر از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این آیه خداوند چنان جایگاهی به تعلیمِ تأویل می‌دهد که هدف از اتفاقات و تمکّن حضرت یوسف در سرزمین مصر را در تعلیمِ تأویل احادیث بیان می‌کند.۵ لام جارّه در این آیه هدف و غایت را می‌رساند.۶ بنابراین، معنای آیه چنین

1.. سورهٔ نمل، آیۀ ۱۶.

2.. همان.

3.. سورهٔ یوسف، آیۀ ۶.

4.. (رَبِّ قَدْ آتَیْتَنی‏ مِنَ الْمُلْکِ وَ عَلَّمْتَنی‏ مِنْ تَأْویلِ الْأَحادیثِ)؛ سورۀ یوسف، آیۀ ۱۰۱.

5.. علامه طباطبایی، المیزان، ج۱۱، ص۱۱۱.

6.. ترکیب «واو عطف و لام غایت» در آیات دیگر همگی دلالت بر غایت توجه خداوند دارد؛ و اگر مانند آیه ۱۸۵ سوره بقره غایت دیگری نیز مورد نظر بوده، در آیه تصریح شده است؛ بنابراین باید گفت در آیات مربوط به علم تأویل احادیث در حضرت یوسف علیه السلام نیز این ترکیب دلالت بر بیان هدف مورد نظر می‌نماید (وَ كَذلِكَ نُری إِبْراهیمَ مَلَكُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لِیكُونَ مِنَ الْمُوقِنینَ)، سورۀ أنعام، آیۀ ۷۵؛ (وَعَدَكُمُ اللَّهُ مَغانِمَ كَثیرَةً تَأْخُذُونَها فَعَجَّلَ لَكُمْ هذِهِ وَ كَفَّ أَیدِی النَّاسِ عَنْكُمْ وَ لِتَكُونَ آیةً لِلْمُؤْمِنینَ وَ یهْدِیكُمْ صِراطاً مُسْتَقیماً)، سورۀ فتح، آیۀ ۲۰؛ (شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْیصُمْهُ وَ مَنْ كانَ مَریضاً أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیامٍ أُخَرَ یریدُ اللَّهُ بِكُمُ الْیسْرَ وَ لا یریدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‏ ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ)، سورۀ بقره، آیۀ ۱۸۵.


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
240

وَالْانجِیلَ)۱ و همچنین آیه ۱۱۰ سورهٔ مائده از زمرهٔ این آیات‌اند. تأویل احادیث در آیه (وَعَلَّمْتَنىِ مِن تأویل الْأَحَادِیث‏)۲ و نیز آیات سورهٔ یوسف، آیه ۶، ۲۱ و ۳۷، مسئله‌ای است که خداوند به حضرت یوسف علیه السلام آموزش داده است.

از دیدگاه قرآنی، تنها مسائل دینی به انبیاء آموزش داده نشده است، بلکه فنون نیز از مسائلی است که انبیاء از خداوند یاد گرفته‌اند، اگر آیه ۱۱۳ سوره نساء را در کنار (وَعَلَّمْناَهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ)۳ در نظر بگیریم و تعلیل موجود در آیه ۸۰ سوره انبیاء - تا در جنگ شما را از زخمی شدن و اذیت‌ها حفظ نماید - را تسری دهیم و بگوییم که هدف از آموزش در امور مادی در امان ماندن از آفات دنیوی است و هدف از آموزش در امور غیر مادی در امان ماندن از آفات معنوی است، این نکته آشکار می‌شود که هر آنچه برای حفظ انسان در امور مادی لازم بوده و انسان‌ها آگاه به آن نبودند و پیامبران نیز از آن اطلاع نداشتند، می‌تواند به‌عنوان مواد آموزش مطرح شود که خداوند به انبیاء یاد داده و از طریق انبیاء به انسان‌ها رسیده است. این احتمال را ضمیر «کُم» و تعبیر (فَهَلْ أَنتُمْ تشَکِرُونَ) که در آیه ۸۰ سوره انبیاء آمده، تقویت می‌کند؛ به این معنا که «حال که این صنعت به شما رسیده و فایده‌اش را می‌بینید آیا شُکر نمی‌کنید».۴ علی‌اکبر قرشی در این‌باره می‌نویسد:

ضمائر «کم و انتم» و تعبیر «شاکرون» حاکى از تعلیم به داوود و به نفع همگان بود، این مسئله در آیه ۱۱ سوره سبأ (أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ وَ قَدِّرْ فِی السَّرْدِ) و آیه ۱۰ سوره سبأ (وَأَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ) نیز آمده است.۵

1.. سورهٔ آل‌عمران، آیۀ ۴۸.

2.. سورهٔ یوسف، آیۀ ۱۰۱.

3.. سورهٔ انبیاء، آیۀ ۸۰.

4.. فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج‏۲۲، ص‌۱۶۹.

5.. قرشی، تفسیر احسن الحدیث، ج۶، ص‌۵۳۹.

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7145
صفحه از 296
پرینت  ارسال به