239
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

تعلیم‌دهندگی خداوند و تعلیم‌گیرندگی انسان برجسته می‌شود و دیگر مصادیق نقش ثانوی و فرعی دارند.

میدان معنایی مواد تعلیم

مواد آموزش بر اساس یادگیرندگان و آموزش دهندگان متنوع است.

مواد آموزش در انسان

از خداوند، انبیاء و غیر انبیاء می‌آموزند. مواد تعلیمی انبیاء از خداوند در مواردی به‌صورت مبهم و به شکلی غیر معیّن بیان می‌شود. این موارد خود به دو دسته تقسیم می‌شود. ابهام در یک دسته با لفظ نکره آمده است که بیانگر وحدت نیز هست. آیات (وَعَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً)۱، (وإِنَّهُ لَذُو عِلْمٍ لِما عَلَّمْناهُ)۲ و (وَعَلَّمَهُ مِمَّا یَشاءُ)۳ اشاره به همین قسم دارند. آیات دیگر ابهام در سیاق اطلاق دارند و عمومیت نیز از آنها استفاده می‌شود؛ مانند (وَعَلَّمَکَ مَا لَمْ تَکُن تَعْلَمُ)۴ مواد آموزش در وجهی کلی و مبهم آمده است. ماده تعلیمی در آیه (وَعَلَّمَ ءَادَمَ الْأَسمْاءَ کلُّهَا)۵ نیز به‌صورت مبهم آمده و مفسران هرکدام نظریه‌ای مطرح کرده‌اند.۶

در موارد دیگر، این ابهام برطرف شده و کتاب، حکمت، توارت و انجیل به‌عنوان ماده آموزش مطرح شده‌اند. آیه (وَیُعَلِّمُهُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ

1.. سورهٔ کهف، آیۀ ۶۵.

2.. سورهٔ یوسف، آیۀ ۶۸.

3.. سورهٔ بقره، آیۀ ۲۵۱.

4.. سورهٔ نساء، آیۀ ۱۱۳.

5.. سورهٔ بقره، آیۀ ۳۱.

6.. نک: علامه طباطبایی، المیزان ، ج۱، ص۱۸۰؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۲، ص‌۳۹۷.


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
238

پیامبر باشد و اگر کسی بگوید مراد از القاء در امنیه همان القاء در محل ادراک است این کلام قرینه معناشناختی ندارد؛ زیرا در قرآن محل معرفت، قلب یا واژه‌‌‌‌های همبسته آن است.

۲. در این آیه، القاء با حرف «فی» همنشین شده است. بررسی همنشین‌های القاء در آیات دیگر نشان می‌دهد که واژه القاء در آنجا که نقش معرفتی دارد با حرف جر «الی» (وَ ما کُنْتَ تَرْجُوا أَنْ یُلْقى‏ إِلَیْکَ الْکِتابُ) آمده است نه با حرف «فی» و حرف جر «فی» در تمامی موارد در کاربرد غیر معرفتی به‌کار رفته است؛ (أفمن یلقی فی النار خیر)۱ و همچنین در آیهٔ ۱۵ سوره نحل؛ آیهٔ ۱۰ سوره لقمان و آیهٔ ۸ سوره ملک.

نتیجه این‌که عامل اصلی در تعلیم، خداوندست و کانون توجه قرآن و تأکید اساسی در تعلیم دهندگی، بر عاملیت خداوند استوار است که به انسان (انبیا و انسان‌های عادی) و فرشته تعلیم می‌دهد در رتبه بعد، قرآن موارد دیگری مانند فرشته و انسان را نیز به‌عنوان عامل مؤثر در تعلیم به رسمیت می‌شناسد. فرشته تنها به انسان (در نزول وحی) آموزش می‌دهد، ولی انسان افزون بر تعلیم انسان‌های دیگر به فرشتگان و حیوانات نیز یاد می‌دهد. عاملیّت جن در آموزش به انسان و موجودات دیگر با تأکید بر واژه تعلیم، دلیل قطعی ندارد.

در تعلیم گیرندگی، قرآن بیشتر به انسان توجه دارد و انسان محور اصلی در این بخش است؛ این امر تا حدی برجسته شده است که اثری از آموزش خداوند - که کانون و عامل اصلی در تعلیم دهندگی است - به غیر انسان جز در یک آیه دیده نمی‌شود. در رتبه بعد، قرآن برای فرشته و حیوانات شأن یادگیری قائل است، اما در یادگیری اَجنّه واژه تعلیم به‌کار نرفته است.

در چشم‌انداز قرآن دو رکن اساسی تعلیم - تعلیم‌دهنده و تعلیم‌گیرنده - در

1.. سورهٔ فصلت، آیۀ ۴۰.

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 10980
صفحه از 296
پرینت  ارسال به