235
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

موسی علیه السلام است، ولی چون از قرآن از زبان قوم سخن می‌گوید و از نظر آنها حضرت موسی علیه السلام فردی عادی است، این آیات هم می‌تواند دال بر مراد باشد.

توان آموزش‌دهندگی انسان، چنان است که گاه خود را آگاه‌تر از خداوند تصور می‌کند و می‌خواهد این آگاهی را به خداوند نیز انتقال دهد، قرآن این نکته را در آیه (قُلْ أَتُعَلِّمُونَ اللَّهَ بِدِینِکُمْ)۱ گوشزد می‌کند و با استفاده از تعبیر تُعَلِّمُونَ تعلیمِ انسان به خداوند را طرح می‌کند و آن را مردود می‌داند؛ و دلیل خود را چنین بیان می‌کند: «او تمام آنچه را در آسمان‌ها و زمین است مى‏داند و خداوند از همه چیز آگاه است».

بنابر آیه (لَکِنَّ الشَّیَاطِینَ کَفَرُواْ یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْر)۲ أجنه به انسان سِحر یاد می‌دهند؛ البته، در صورتی که مراد از شیاطین در این آیه، شیاطین جن باشد.۳

آیات دیگری که ممکن است در تعلیم‌دهندگی جن اشاره داشته باشند، آیاتی‌اند که درباره ابلیس سخن می‌گویند. بی‌شک، ابلیس از جنیان است (فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ)۴. اگر در تعامل و تقابلی که با انسان یا دیگر شیاطین دارد، بحث تعلیم‌دهندگی نیز وجود داشته باشد، روشن می‌شود که جِن نیز از توان تعلیم‌دهندگی برخوردار است؛ بنابراین، باید این دسته از آیات را بررسی کرد.

آیاتی که درباره ارتباط شیطان با انسان و جِن واژه‌هایی چون نَزْغ (وَإِمَّا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ)۵ وسوسه (فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّیْطانُ)۶، وعده (وَ

1.. سورهٔ حجرات، آیۀ ۱۶.

2.. سورهٔ بقره، آیۀ ۱۰۲.

3.. علامه طباطبایی، المیزان، ج۱، ص۲۳۳.

4.. سورهٔ کهف، آیۀ ۵۰.

5.. سورهٔ أعراف، آیۀ ۲۰۰.

6.. سورهٔ أعراف، آیۀ ۲۰.


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
234

منحصر در تعلیم الهی می‌داند و در ادامه می‌افزاید که حضرت آدم علیه السلام، اسمائی را که ملائکه نمی‌دانستند به آنها خبر داد و با این تعبیر، تعلیم‌دهندگی انسان به فرشتگان را به اثبات می‌رساند. البته، نباید پنداشت که در این آیه نقش حضرت آدم علیه السلام در تعلیم، نقش واسطه انتقال معلومات بوده است و معلومات از سوی خداست؛ زیرا منطقِ قرآن در تمامی مباحثِ تعلیم همین‌‌گونه است. همان‌گونه که در آیه ۲ سوره مائده اشاره شد، خداوند خود را منشأ تمامی علوم می‌داند؛ بنابراین، هر تعلیمی نیز به او برمی‌گردد.

بر اساس آیات قرآن انسان بیشترین نقش تعلیمی خود را در آموزش به انسان‌های دیگر بازی می‌کند. این آموزش در دو دسته آیات تبیین شده است، آیاتی که در قالب آموزش انبیاء و اولیای الهی به دیگر انبیاء مطرح شده‌اند؛ مثل تعلیمِ حضرت خضر علیه السلام به حضرت موسی علیه السلام۱ و آیات دیگری که تعلیم انبیاء به انسان‌های عادی را بیان کرده‌اند، برای نمونه، می‌توان آیه (کَمَا أَرْسَلْنَا فِیکُمْ رَسُولًا مِّنکُمْ یَتْلُواْ عَلَیْکُمْ ءَایَاتِنَا وَیُزَکِّیکُمْ وَیُعَلِّمُکُمُ الْکِتَابَ وَالحْکْمَةَ وَیُعَلِّمُکُم مَّا لَمْ تَکُونُواْ تَعْلَمُونَ)۲ ذکر کرد. همچنین آیه ۱۲۹ سورهٔ بقره؛ آیه  ۱۶۴ سورهٔ آل ‌عمران و آیه ۲ سورهٔ جمعه.

افزون بر انبیاء انسان عادی نسبت به افراد دیگر به‌عنوان معلّم معرفی شده است؛ آیه (بِمَا کُنتُمْ تُعَلِّمُونَ الْکِتَابَ وَبِمَا کُنتُمْ تَدْرُسُونَ)۳ از این دست است. تعبیر (بِمَا کُنتُمْ تُعَلِّمُونَ الْکِتَابَ وَبِمَا کُنتُمْ تَدْرُسُونَ) درباره عموم مردم است و به انبیاء اختصاص ندارد. همچنین آیه ۱۰۳سورهٔ نحل؛ آیه ۷۱ سوره طه و آیه ۴۹ سوره شعراء بر این مطلب دلالت دارند؛ گرچه در این آیات تعلیم‌دهنده حضرت

1.. سورهٔ کهف، آیۀ ۶۶ و ۷۰.

2.. سورهٔ بقره، آیۀ ۱۵۱.

3.. سورهٔ آل‌عمران، آیۀ ۷۹.

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 11050
صفحه از 296
پرینت  ارسال به