فرشته، معلّم انسان است. البته، این رابطه تنها در مورد پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله و وحی قرآن مطرح شده است که نشان می‌دهد که وحی به‌عنوان راه و روشی برای تعلیم در قرآن به‌کار رفته است، اما در حوزه تعلیم فرشتگان به انسان، تنها فرشته وحی آمده و از فرشتگان دیگر سخنی نیست، ولی قرآن با الفاظ دیگری به آگاهی‌بخشی فرشتگان به انسان اشاره می‌کند. برای نمونه، در مورد حضرت مریم علیها السلام فرشتگان به او مطالبی یاد داده‌اند، ولی با واژهٔ «تعلیم» نیامده است، بلکه با لفظ «قالت» آمده است.^۱ در موارد دیگر برخی اخبار غیبی به پیامبران از طریق فرشتگان انتقال یافته‌اند که در میدان‌های معنایی وحی، ندا، قول و بشارت قابل بررسی‌اند.

قرآن کریم در داستان هاروت و ماروت، این رابطه را در مورد تمام انسان‌ها بیان می‌کند و تعلیم فرشتگان را مختص به انبیاء نمی‌داند. (وَمَا یُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ)^۲ فرشتگان را در آموزش سحر، معلّم انسان معرفی می‌کند. رابطه تعلیمی فرشتگان - با ماده تعلیم - تنها با انسان مطرح شده است. این فرشتگان مأموران نزول وحی نیز نبوده‌اند؛ بنابراین، تعلیم فرشتگان به انسان‌ها مورد تأیید قرآن است.

بنابر، آیه (وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الجْوَارِحِ مُکلَّبِینَ تُعَلِّمُونهَنَّ ممَّا عَلَّمَکُمُ اللّه)^۳، انسان به‌عنوان معلّم، اموری را به سگ یاد می‌دهد. انسان در قرآن، با ماده تعلیم، تنها معلّم انسان و حیوانات است و به فرشتگان و اجنّه چیزی یاد نمی‌دهد. این ارتباط یعنی آموزش انسان به فرشتگان، در قالب‌های دیگری مطرح شده است. برای مثال، در آیه (قَالَ یَادَمُ أَنبِئْهُم بِأَسمَائهِمْ فَلَمَّا أَنبَأَهُم بِأَسمَائهِمْ)^۴ ابتدا قابلیّت تعلیم‌پذیری فرشتگان را از زبان خود آنها بیان می‌کند و تمام دانسته‌های آنها را

الْمَوْتى‏ وَیُریکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ)^۱، (وَمِنْ آیاتِهِ یُریکُمُ الْبَرْقَ خَوْفاً وَطَمَعاً وَ یُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ ماءً فَیُحْیی‏ بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ)^۲ ارائه آیات برای این است که انسان از خِرَد خود در کسب معارف جدید کمک بگیرد، هرچند در این موارد از نظر معرفتی، نقش اساسی را خِرد انسان بر عهده دارد، ولی به معنای خود بنیادی خِرد نیست، بلکه همین خرد‌ورزی نیازمند مقدماتی است که خداوند آن مقدمات را فراهم می‌کند. (هُوَ الَّذی یُریکُمْ آیاتِهِ وَیُنَزِّلُ لَکُمْ مِنَ السَّماءِ رِزْقاً وَما یَتَذَکَّرُ إِلاَّ مَنْ یُنیبُ)^۳ فراهم کردن مقدمات تنها در این حد نیست، بلکه قرآن نقش خداوند را افزون بر «ارائه» در آیهٔ ۷۸ سورهٔ نحل، در آفرینش ابزار فهم انسان نیز نشان می‌دهد. این نکات ضرورت توسعه در موضوعات و مسائل معرفت‌‌شناسی را نشان می‌دهد.

در آیات قرآنی، صحبتی از آموزشِ - ماده تعلیم - خداوند به غیر انسان نیامده است و اگر رابطه تعلیمی میان خداوند و دیگر موجودات است با تعبیر دیگری بیان شده است. در مواردی از انسان به‌عنوان واسطه تعلیم به حیوانات یاد شده، مانند آیه (وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الجْوَارِحِ مُکلَّبِینَ تُعَلِّمُونهُنَّ ممَا عَلَّمَکُمُ اللَّهُ)^۴ انسان، آموخته خود از خداوند را، به سگان یاد می‌دهد.

نتیجه این‌که قرآن علم آموزی از خداوند - با ماده تعلیم - را تنها در مورد فرشتگان و انسان‌ها می‌داند. افزون بر خداوند، فرشتگان^۵ به‌عنوان آموزش‌دهنده معرفی شده‌اند. آیه (إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْىٌ یُوحَى‏ عَلَّمَهُ شَدِیدُ الْقُوَى)‏^۶ نشان می‌دهد که