مهم‌ترین اندیشه‌های عالمان مسلمان بوده است. از این‌رو، هر دسته از منطق‌دانان، علمای علم اصول فقه و مفسران از منظر خود برخی محورهای معناشناسی را بررسی کرده‌اند. فهم مراد و مقصود از متون مقدس ما را وا می‌دارد تا از روش‌های جدید فهمِ متناسب با فرهنگ دینی بهره گیریم. از این‌رو، لزوم فرا خواندن همه دانش‌هایی که دریچه‌ای جدید به سوی فهم متون دینی می‌گشایند همواره احساس می‌شود؛ چه سود جستن از ابزارها و دانش‌های جدید خود نوعی تدبر روشمند در آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام خواهد بود.

از سوی دیگر، نزاع‌هایی که در عالم اسلام صورت گرفته به‌ویژه نزاع‌های کلامی و تفسیری، نشان می‌دهد که آنها در اصل و اساس نزاع‌هایی معناشناختی بوده‌اند. برای مثال، نزاع‌های کلامی که میان معتزله و اشاعره رخ داده است، غالباً نزاع‌های معناشناختی بوده‌اند؛ زیرا اساسی‌ترین مسئله آنان این بوده که قرآن و احادیث را چگونه و بر اساس چه اصولی، باید معنا کرد. برای مثال، آیا می‌توان از مَجاز برای تعیین معانی واژه‌های قرآنی استفاده کرد. نه‌تنها نزاع‌های کلامی ویژگی معناشناختی داشتند و در ریشه آنها مباحث معناشناختی پنهان بوده است که نزاع‌های تفسیری و فقهی نیز این‌گونه بوده‌اند. بخش بسیاری از فقه در واقع، به این موضوع باز می‌گردد که زبان فقهی شارع را چگونه و بر اساس چه اصولی باید شناخت. با توجه به همین مشکلات بود که دانشمندان، فقه، علم اصول و مباحث زبانیِ آن را بنا نهادند. معناشناسی با ارائه اصول و قواعد زبانی مشترک می‌تواند به برداشت‌هایی نویی از متون بیانجامد و از نزاع‌های علمی بکاهد.

تعریف معناشناسی

برخی از معناشناسان، «معناشناسی» را مطالعه معنا توصیف کرده‌اند.^۱ در

به‌صورت یک دانش در نیامده‌اند. معناشناسی از این جهت می‌تواند فهم ما را از قرآن و احادیث نظام‌مند و روش‌مند کند.

دوم، این‌که معناشناسی در مطالعات دینی، رفع انسداد می‌کند. امروزه عالمان دین با نوعی انسداد در مطالعات دینی روبه‌رو هستند. روش‌های سنتی تا جایی که توان داشته‌اند به فهم آیات، روایات و معارف اسلامی یاری رسانده‌اند. در صورتی که بخواهیم فراتر برویم چاره‌ای جز رفتن به سوی روش‌های جدید وجود ندارد. به این ترتیب دانش‌های جدید زبان‌شناسی و معناشناسی، انسدادی را که در معارف دینی رخ داده است، رفع می‌کنند و در واقع، سبب می‌شوند تا به افق‌های جدیدی قدم بگذاریم و نکات جدیدی را به کمک این روش‌ها از آیات و احادیث به دست آوریم. البته، این به معنای نفی روش‌های سنتی نیست؛ زیرا در معناشناسی هیچ نظریه‌ای به طور کلی کنار گذارده نمی‌شود؛ بنابراین، روش‌های سنتی نیز در ذیل روش‌های جدید قرار می‌گیرند و تلفیقی از مزایای آنها به‌کار گرفته می‌شود.

سوم، این‌که می‌توان به کمک روش‌های جدید از آیات و روایات تحلیل‌های دقیق‌تری ارائه داد. تحلیل‌هایی که از لحاظ معرفتی زنده و پویا هستند. مقصود از برداشت‌های معرفتی زنده، برداشت‌هایی‌اند که در دستگاه معرفتی انسان تأثیرگذارند و برداشت‌های مرده برداشت‌هایی از متون به شمار می‌روند که در دستگاه معرفتی انسان تأثیری ایجاد نمی‌کنند. می‌توان آیه و روایت را به‌گونه‌ای دریافت که در نظام فکری انسان هیچ تأثیر و نقش معرفتی نداشته باشد، اما گاه نکته‌ای را در می‌یابیم که نقش کلیدی در دستگاه معرفتی پیدا می‌کند؛ بنابراین، معارف زنده نقش مهمی در مباحث راجع به تغییر و تحول علوم انسانی ایفا می‌کنند.

جایگاه کاربردی معناشناسی

لزوم بازسازی دانش‌های اسلامی، همچون تفسیر و فقه ‌الحدیث همواره یکی از