21
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

صورت گرفته در آنها در دوران معاصر افق‌های تازه‌ای در معناشناسی و فهم متون گشوده‌اند و می‌توانند مبانی زبان‌شناختیِ مهمی در اختیار علومی که در فهم متن مورد استفاده هستند، قرار دهند. اگرچه معناشناسی در جهان اسلام از سابقه‌ای طولانی و مطالعاتی عمیق برخوردار است اما عدم آشنایی با دانش‌های جدید سبب شده معناشناسی اسلامی، متمرکز در محدوده‌های خاصی شود و در دوران معاصر توسعه چشم‌گیری نیابد. از این‌رو، علومی نظیر تفسیر، حدیث، فقه و دیگر علوم اسلامی که به فهم متن همت دارند از مبانی زبان‌شناختی به طور کامل بهره نبردند. معناشناسی جدید می‌تواند مبانی زبانی و ضابطه‌مندی برای دانش‌های اسلامی ارائه کند. این مبانی که شامل رابطه زبان و ذهن و نحوه تعامل اندیشه انسانی با امور زبانی و متون می‌شود ویا در نهایت، استنباط از منابع دین و تفسیر آنها را مستند به مبانی خدشه‌ناپذیر می‌کند.

معناشناسی در مطالعات اسلامی همواره به‌عنوان علمی مقدماتی و آلی مورد توجه بوده است، گرچه این دیدگاه سبب پاره‌ای مشکلات در معناشناسی نیز بود، از جمله این‌که در علوم اسلامی هرگز دانشی مستقل و اصیل با عنوان معناشناسی شکل نگرفت، اما با این وصف معناشناسی می‌تواند نقش مبناسازی در فهم متن را به‌خوبی ایفا کند. برای مثال، یکی از مهم‌ترین علومی که بخش‌های وسیعی از خود را به مباحث معناشناسی اختصاص داده است؛ یعنی علم اصول فقه، همواره نقش مبناسازی برای فقه را برعهده داشته و استنباط احکام شرعی را ضابطه‌مند کرده است.

معناشناسی و مطالعات دینی

مباحث معناشناسی از سه جهت می‌توانند به مطالعات دینی کمک کنند. نخست این‌که مباحث معناشناسی، مطالعات دینی را نظام‌مند و روش‌مند می‌سازند. به رغم این‌که مباحث معنا‌شناختی در سنت تفکر اسلامی مطرح شده‌اند، اما هنوز


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
20

مباحث پایه‌ای روش‌های نوین، مورد توجه قرآن‌پژوهان مسلمان بوده است. بنابراین، روش‌های نوین بیگانه از روش‌های پیشین نیستند؛ هرچند تفاوت‌هایی میان آنان نیز وجود دارد.

جایگاه نظری معناشناسی

آشنایی با روش‌های جدیدِ کشف معنا و میزان کارآمدی آن در متون مقدس دارای یک الزام است و یک خطر را نیز از ساحت قرآن و حدیث دور می‌گرداند. الزام موجود از یک سو به فهم هرچه بهتر مراد و مقصود از متون کمک می‌کند. در صورتی که روش‌های جدید بتوانند گره‌ای از فهم مراد جدّی شارع بگشایند و افق‌های جدید معنایی را در قرآن و روایات نشان دهند از همان مصلحت بحث و بررسی روش‌های سنتی برخوردار خواهند بود. از سویی روش‌های جدید فهم متن همچون هرمنوتیک و برداشت‌های نادرست از آنها، متون اسلامی را با چالش‌ها و شبهاتی روبه‌رو کرده و فرصت‌های بسیاری را از عالمان اسلامی در دفاع از قرآن و حدیث به خود مصروف ساخت. معناشناسی، روش جدیدی است که در مقابل روش‌های نادرستِ فهم متون قرار گرفته و پاسخی علمی به نظریه‌های فهمِ متنِ پیشین ارائه می‌کند. بدین ترتیب، معناشناسی در جنبه نظری خود از دو مصلحتِ ارائه‌کننده مبانی صحیحِ فهمِ متن و دفاع از متون دینی در مقابل روش‌های ناکارآمد برخوردار است.

معناشناسی، ارائه‌کننده مبانی فهم متن

دانش‌های زبانی از قبیل نشانه‌شناسی، زبان‌شناسی، معناشناسی و تحقیقات جدید

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6176
صفحه از 296
پرینت  ارسال به