سیاق قرار گرفته است و این نشان از جانشینی یفقهون با یؤمنون دارد.

همین امر در آیه (وَهَذَا صرِاطُ رَبِّکَ مُسْتَقِیمًا قَدْ فَصَّلْنَا الاَیَاتِ لِقَوْمٍ یَذَّکَّرُونَ)^۱ در مورد یذّکّرون مطرح است.

یَسمعون نیز در چند آیه جانشین یؤمنون آمده است. آیه (هُوَ الَّذِى جَعَلَ لَکُمُ الَّیْلَ لِتَسْکُنُواْ فِیهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًا إِنَّ فىِ ذَلِکَ لاَیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَسْمَعُونَ)^۲ و نیز سورهٔ روم، آیه ۲۳ در این مورد است.

این جانشینی از دو جهت مهم است. نخست این‌که رابطه میان ایمان و معرفت را با چند واژه معرفتی بیان می‌کند و دیگر این‌که نشان‌دهنده تقارب معنایی واژه‌های معرفتیِ به‌کار رفته است؛ به این بیان که می‌توان از همین جانشینی برای تقارب معنایی علم، عقل، تفقه، تفکر، تذکر و سمع استفاده کرد. به دیگر سخن، با این ارتباط به آسانی می‌توان گفت که تمام این واژه‌های معرفتی شاخصه‌ای مشترک دارند و آن ارتباط با ایمان است. البته، رابطه ایمان ممکن است در هر کدام متفاوت با نوع دیگر باشد.

افزون بر یُؤمنون، یَتّقون در آیه (إِنَّ فی‏ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَالنَّهارِ وَما خَلَقَ اللَّهُ فِی السَّماواتِ وَالْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَّقُونَ)^۳ و یُوقنون در آیه (وَفی‏ خَلْقِکُمْ وَما یَبُثُّ مِنْ دابَّةٍ آیاتٌ لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ)^۴ با واژه‌های بالا جانشین‌اند.

فعل‌های «تَهْتَدُونَ»، «تَشْکُرُونَ»، «تُوقِنُون» جانشین‌های دیگر واژه‌ها هستند. این جانشینی با تعبیر (کَذلِکَ یُبَیِّنُ

اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ)^۱ و نیز آیه ۲۴ سورهٔ یونس؛ آیه ۱۱ و ۶۹سورهٔ نحل، آیه ۲۱سورهٔ روم ؛ آیه ۱۳سورهٔ جاثیه، در نظر بگیریم، جانشینی ایمان و تفکر ثابت می‌شود؛ در هر دو مورد، سیاق آیه با استفاده از موارد طبیعی بستر تفکر و ایمان را فراهم می‌کند. این جانشینی نشان از ارتباط تنگاتنگ این دو حوزه ایمان و فکر دارد؛ زیرا جانشینی یکی از نشانه‌های تقارب معنایی است. بنابراین، اگر میان ایمان و فکر تقارب معنایی قائل نباشیم، دست‌کم ارتباط تنگاتنگی میان این دو حوزه از این همنشینی فهمیده می‌شود.

افزون بر تفکر، همنشینی میان ایمان و عقل نیز قابل اثبات است. آیه (وَفِی الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجاوِراتٌ وَجَنَّاتٌ مِنْ أَعْنابٍ وَزَرْعٌ وَنَخیلٌ صِنْوانٌ وَغَیْرُ صِنْوانٍ یُسْقى‏ بِماءٍ واحِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَها عَلى‏ بَعْضٍ فِی الْأُکُلِ إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ)^۲؛ همچنین سورهٔ نحل، آیه ۱۲ و ۶۷؛ عنکبوت، آیه ۳۵؛ سورهٔ روم، آیه ۲۸؛ سورهٔ جاثیه، آیه ۵، برای اثبات جانشینی عقل و ایمان کافی است. افزون بر یتفکّرون و یعقلون، این واژه با یعلمون و یفقهون و یذّکّرون و یسمعون جانشین است.

جانشینی با یعلمون در آیه (وَهُوَ الَّذِى جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتهَتَدُواْ بِها فىِ ظُلُمَاتِ الْبرِّ وَالْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الاَیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ)^۳، همچنین سورهٔ انعام، آیه ۱۰۵؛ اعراف، آیه ۳۲؛ سورهٔ توبه، آیه ۱۱؛ سورهٔ یونس، آیه ۵؛ سورهٔ نمل، آیه ۵۲؛ سورهٔ فصلت، آیه ۳، قابل اثبات است.

یفقهون در (وَهُوَ الَّذِى أَنشَأَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَفْقَهُونَ)^۴ در همان سیاقی به‌کار رفته که یوقنون در آیات پیشین در آن