185
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

«آیه» نُه‌ بار با فکر همنشین شده است. افزون بر فکر در کنار عقل (۱۳ بار)، عَلِم (۸ بار)، سمع (۶ بار)، تذکر (۴ بار)، فقه (۲ بار)، اولی النهی (۲ بار)، توسم (۱ بار) و تدبر (۱ بار) به‌کار رفته است. همین همنشینی نشان از تقارب معنایی میان این واژه‌های معرفتی نیز دارد و همین نکته قرینه معناشناختی برای جانشینی واژه‌های معرفتی مطرح شده است.

دسته دوم، میدان معنایی ایمان و کفر است. در این حوزه تکذیب (۴۲ بار)، ایمان (۳۱ بار)، کفر (۱۷ بار)، جَحد (۱۰ بار)، اِعراض (۸ بار)، اِستکبار (۷ بار).... با «آیات - آیه» همنشین شده‌اند. این همنشینی نشان‌دهنده ارتباط معنایی حوزه ایمان و حوزه علم است. برای روشن شدن این معنا باید جانشین‌های حوزه ایمانی را به‌صورت ملموس بیاوریم و به صِرف همنشینی آنها با آیه بسنده نکنیم.

یوقنون، یؤمنون، یتّقون و یشکرون جانشین‌های یتفکّرون هستند. جانشینی یؤمنون با یتفکّرون با تعبیر (إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ) است که در آیه ۷۹ سوره نحل ابتدا از نشانه‌ها و آیات طبیعی تکوینی؛ یعنی شیوه پریدن پرندگان در آسمان صحبت می‌کند و سپس این تعبیر را به‌کار می‌برد. در آیه ۸۶ سوره نمل نیز با صحبت از آیات تکوینیِ موجود در شب این تعبیر را به‌کار می‌برد. در آیه ۲۴ سوره عنکبوت مسئله تاریخی آتش زدن حضرت ابراهیم علیه السلام و نجات آن حضرت را به‌عنوان نشانه مطرح می‌کند و باز از تعبیر (إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ) استفاده می‌کند.

از دیگر مواردی که این تعبیر را به‌کار می‌برد، آیه تقسیم روزی برای همه انسان‌هاست که در سوره روم آیه ۳۷ و سوره زمر آیه ۵۲ مطرح شده است. نیز تعبیر (إِنَّ فی‏ ذلِکُمْ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ)۱ در قرآن آمده است. اگر این آیات را با آیه (وَهُوَ الَّذی مَدَّ الْأَرْضَ وَجَعَلَ فیها رَواسِیَ وَأَنْهاراً وَمِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فیها زَوْجَیْنِ

1.. سورهٔ انعام، آیۀ ۹۹.


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
184

در میان واژه‌های غیر معرفتی ایمان، کفر، تکذیب، ایقان، شکر، هدایت، تقوا، اعراض، فلاح، استکبار... را می‌توان جانشین‌های تفکر دانست. این مجموعه را در یک حوزه به نام حوزه ایمان قرار می‌‌دهیم.

شکل شماره ۳

در اثبات جانشین‌های تفکر «آیه/ آیات» نقش اساسی را دارند. پس از واژه قوم، «آیه / آیات» مهم‌ترین همنشین تفکراند.

واژه «آیه» ۳۸۲ بار در قرآن به‌کار رفته است. از این‌رو، با واژه‌های زیادی همنشین شده است. از میان این همنشین‌ها دو دسته قابل توجه‌اند.

دسته اول کلماتی هستند که در حوزه علم و معرفت قرار دارند. در این حوزه

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 11044
صفحه از 296
پرینت  ارسال به