نیز از موضوعاتی است که قرآن برای تفکر فراروی انسان قرار می‌دهد. در آیه (یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ قُلْ فیهِما إِثْمٌ کَبیرٌ وَمَنافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما وَیَسْئَلُونَکَ ما ذا یُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ)^۱ احکام حقوقی - فقهی و احکام اخلاقی را برای نمونه، مطرح می‌کند.

اگر این آیات را الگوی قرآنی برای تفکر مطرح کنیم، از نظر فراوانی تأکید قرآن بر تفکر در امور عادی و طبیعی است و مثال‌های این باب نیز بیشتر است. در کنار امور طبیعی مسائل اخلاقی و دینی نیز مطرح می‌شود؛ بنابراین، به باور قرآن در امور طبیعی زمینه‌های خوبی برای تفکر وجود دارد. می‌توان گفت از نگاه قرآن علوم طبیعی - اعم از تجربی و انسانی - و علوم دینی از جهت موضوع‌‌سازی برای تفکر همسان هستند؛ و اگر فراوانی را ملاک تأکید قرار دهیم، باید بگوییم که قرآن علوم طبیعی را بستر مناسبی برای تفکر مثبت معرفی می‌کند و بر آن تأکید دارد.

استفاده از زبان تمثیل در قرآن، موضوعات انتزاعی را نیز بستری برای تفکر قرار می‌دهد. آیات زیر در جهت استفاده از تمثیل برای تفکر است:

۱. (أَ یَوَدُّ أَحَدُکُمْ أَنْ تَکُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخیلٍ وَأَعْنابٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ لَهُ فیها مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ وَأَصابَهُ الْکِبَرُ وَلَهُ ذُرِّیَّةٌ ضُعَفاءُ فَأَصابَها إِعْصارٌ فیهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ).^۲

۲. (وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَلکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَاتَّبَعَ هَواهُ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ ذلِکَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ).^۳

۳. (إِنَّما مَثَلُ الْحَیاةِ الدُّنْیا کَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الْأَرْضِ مِمَّا

تمامى کارها و رفت و آمدهاى زنبور عسل با الهام انجام مى‏گیرد.^۱

۳. مسائل مربوط به دریا در آیه (وَهُوَ الَّذی مَدَّ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ فیها رَواسِیَ وَأَنْهاراً وَمِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فیها زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ)^۲ آمده است.

۴. امور اجتماعی مثل خانواده در آیه (وَمِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ)^۳ مورد تأکید قرار گرفته است.

۵. مرگ و مسائل مربوط به آن در آیه (اللَّهُ یَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حینَ مَوْتِها وَ الَّتی‏ لَمْ تَمُتْ فی‏ مَنامِها فَیُمْسِکُ الَّتی‏ قَضى‏ عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَ یُرْسِلُ الْأُخْرى‏ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ)^۴ مطرح شده است.

۶. مقایسه واقعیات، یکی از موارد عادی است که در آیه (قُلْ لا أَقُولُ لَکُمْ عِنْدی خَزائِنُ اللَّهِ وَلا أَعْلَمُ الْغَیْبَ وَلا أَقُولُ لَکُمْ إِنِّی مَلَکٌ إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ ما یُوحى‏ إِلَیَّ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الْأَعْمى‏ وَالْبَصیرُ أَ فَلا تَتَفَکَّرُونَ)^۵ مطرح کرده است.

در امور فرا طبیعی، تفکر در قرآن اساس کار قرار گرفته است. آیات (لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلى‏ جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَتِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ)^۶، (وبِالْبَیِّناتِ وَ الزُّبُرِ وَأَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ)^۷ بر این مورد دلالت می‌کند. تفکر در احکامِ بیان شده