179
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

در گزارش‌های قرآنی، برای تبیین موضوع تفکر انسان، هم امور طبیعی۱ و هم امور غیر طبیعی مثل احکام یا مسائل مربوط به قرآن۲ مشهود است. در آیه ۱۹۱ سوره آل عمران موضوع تفکر، خلقت آسمان و زمین است. بنابر این آیه، وسعت و دامنه تفکر آدمی بسیار گسترده است و هر آنچه در آسمان و زمین است می‌تواند موضوعی برای تفکر باشد. آیه ۱۳ سوره جاثیه نیز تأکید همین آیه است؛ بنابراین، تمام موضوعات طبیعی می‌تواند دست‌مایه تفکر مثبت باشد. از این جهت نمی‌توان موضوعی را بر موضوع دیگر مقدم داشت.

آیات زیر، مصادیق را دقیق‌تر و بارزتر بیان می‌کنند:

۱. امور مربوط به کشاورزی در آیه (یُنْبِتُ لَکُمْ بِهِ الزَّرْعَ وَالزَّیْتُونَ وَالنَّخیلَ وَالْأَعْنابَ وَمِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ)۳ مورد توجه است و به‌عنوان موضوعی برای تفکر معرفی می‌شود.۴

۲. جانور‌‌شناسی در آیه (وثُمَّ کُلی‏ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ فَاسْلُکی‏ سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلاً یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ)۵ مورد توجه بوده است.

خداوند متعال این فراز از آیه «فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلًا» را با فاء تفریع، متفرع بر امر به خوردن کرده و این مؤید آن است که مراد از خوردن، برداشتن و به منزل بردن است تا عسلى را که از ثمرات گرفته به خانه‏ها برده ذخیره نمایند و اضافه «سبل» به کلمه «رب» در جمله «ربک» براى این است که دلالت کند بر این‌که

1.. سورهٔ نحل، آیۀ ۱۱؛ سورهٔ روم، آیۀ ۲۱؛ سورهٔ زمر، آیۀ ۴۲؛ سورهٔ جاثیه، آیهٔ ۱۳؛ سورهٔ رعد، آیۀ ۳.

2.. سورهٔ حشر، آیۀ ۲۱؛ سورهٔ نحل، آیۀ ۴۴؛ سورهٔ بقره، آیۀ ۲۱۹.

3.. سورهٔ نحل، آیۀ ۱۱.

4.. همچنین نک: سورهٔ نحل، آیۀ ۶۹.

5.. همان.


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
178

نیز از مؤلفه‌های این تفکر است.

همنشین مفعولی

قرآن کریم، ‌افزون بر شاخصه‌های تفکر، گستره موضوع آن را نیز مشخص می‌کند. برای کشف این گستره می‌توان از همنشین‌های مفعولی کمک گرفت. در سه آیه (وَیَتَفَکَّرُونَ فی‏ خَلْقِ السَّماواتِ وَالْأَرْضِ)۱، (وَلَمْ یَتَفَکَّرُوا فی‏ أَنْفُسِهِمْ)۲ و آیه شریفه (لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ فىِ الدُّنْیَا وَالاَخِرَةِ)۳ مفعولِ تفکر با کمک حرف «فی» آمده است. موضوع تفکر در این آیات در دو دسته کلی قرار می‌گیرد که در آیه ۲۲۰ سوره بقره بیان شده است. بنابر این مضمون، گستره تفکر مثبت هم امور دنیایی و هم امور آخرتی را در بر می‌گیرد.۴ می‌توان گفت این آیه قلمرو کلی تفکر را برای بشر روشن می‌کند. آیات دیگر را می‌توان از مصادیق این محور به حساب آورد. قرآن در بیان موضوعاتِ تفکر ترجیحی میان آنها قائل نشده است، بلکه هر دو امر را یکسان و هم‌ارزش دانسته است؛ یعنی هر کدام از این موارد دست‌مایه تفکر باشد از نظر قرآن مورد تأیید است.

اگر مصادیق این دو محورِ اصلی را بررسی کنیم، درمی‌یابیم که قرآن از دو نوع شیوه بیانی «گزارش» و «تمثیل» استفاده کرده است. از این شیوه قرآنی می‌توان برای انگیزش جامعه به تفکر مثبت استفاده کرد؛ زیرا کاربست آنها در قرآن نشان از اعتبار والای این شیوه‌ها دارد.

1.. سورهٔ آل‌عمران، آیۀ ۱۹۱.

2.. سورهٔ روم، آیۀ ۸.

3.. سورهٔ بقره، آیۀ ۲۲۰-۲۱۹.

4.. طبرسی، جوامع الجامع، ج‏۱، ص ۱۲۰؛ علامه طباطبایی، المیزان، ترجمۀ موسوى همدانى، ج‏۲، ص‌۲۹۵.

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6379
صفحه از 296
پرینت  ارسال به