171
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

الگوی تفکر قرآنی بر اساس معناشناسی همزمانی

شعبان نصرتی ۱و هادی صادقی ۲

مقدمه

واژه فکر مانند دیگر واژه‌های قرآنی مورد توجه قرآن‌پژوهان بوده است، بیشتر قرآن‌پژوهان، در روش خود به تک‌گزاره‌ها بسنده کرده‌ و واژه را در حدّ آیه تفسیر کرده‌اند یا تنها برخی نسبت‌ها را دیده‌اند۳ و بیشتر به معنای لغوی اتکا کرده‌اند و از دیدگاه لغویان متأثر بوده‌اند. آنان کل متن را، به‌صورت مجموعه منسجم ندیده‌اند و در فهم واژه‌های قرآنی، به نسبت‌های معنایی توجه نکرده‌اند. واژه فکر نیز در این بستر معناشناسی شده است.

معناشناسی همزمانی، متن را با نسبت‌های موجود در آن بررسی می‌کند و از معنای لغوی در حد نقطه عزیمت استفاده می‌کند. کاربست این روش در فهم

1.عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث

2.هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث

3.. برای نمونه، در تفسیر المیزان تا حدودی از دو نسبت سیاقی و جانشینی استفاده شده است. کتاب‌هایی که با عنوان‌های الوجوه و النظائر نوشته شده همین ویژگی را دارند. البته، در این بستر هم اساس کار بر معنای لغوی است.


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
170

مسجد‌الحرام را نشان می‌دهد. (وَلِأُتِمَّ نِعْمَتی‏ عَلَیْکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ؛ کَما أَرْسَلْنا فیکُمْ رَسُولاً مِنْکُمْ یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِنا وَیُزَکِّیکُمْ وَیُعَلِّمُکُمُ الْکِتابَ وَالْحِکْمَةَ وَیُعَلِّمُکُمْ ما لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ)؛ تا نعمتم را بر شما تمام کنم و باشد که شما راه یابید؛ چنان که از خودتان پیامبرى در میان شما فرستادیم که آیه‏هاى ما را بر شما مى‏خواند و (جان) شما را پاکیزه مى‏گردانَد و به شما کتاب آسمانى و فرزانگى مى‏آموزد و آنچه را نمى‏دانستید به شما یاد مى‏دهد.۱

دسته سوم نیز در نزاع با کسانی است که از جهادِ همراه با پیامبر صلی الله علیه و الهخودداری می‌کردند.

(لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنینَ إِذْ بَعَثَ‏ فیهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَالْحِکْمَةَ وَإِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفی‏ ضَلالٍ مُبینٍ)؛ خداوند بر مؤمنان منت نهاد [نعمت بزرگى بخشید] هنگامى که در میان آنها، پیامبرى از خودشان برانگیخت؛ که آیات او را بر آنها بخواند و آنها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد؛ هرچند پیش از آن، در گمراهى آشکارى بودند.۲

آخرین مورد در ابتدای سوره جمعه آمده که با یهودیان وارد بحث می‌شود:

(هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ‏ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَالْحِکْمَةَ وَإِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفی‏ ضَلالٍ مُبین‏)؛ او کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می‌خواند و آنها را تزکیه می‌کند و به آنها کتاب و حکمت می‌آموزد و مسلماً پیش از این در گمراهی آشکار بودند.

1.. سورهٔ بقره، آیۀ ۱۵۰-۱۵۱.

2.. سورهٔ بقره، آیۀ ۱۶۴.

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6877
صفحه از 296
پرینت  ارسال به