این بخش باید به بیشتر کتاب‌های مهم لغت، همچون العین، معجم مقاییس اللغة، مفردات، الفروق اللغویة و صحاح اللغة مراجعه شود. در ادامه، محقق باید برداشت شخصی خود را از معنای لغوی در یک ترتیب منطقی گزارش دهد. برای مثال، هنگام گزارش اقوال لغویان، ماهیت، آثار، لوازم، موانع و اضداد واژه یا ریشه را بیاورد یا ترتیب زمانی کتب را معیار نقل دیدگاه‌های آنان قرار دهد.

در معنای پایه، میزان اهمیت و اجازه رجوع به آن قابل بحث است. معنای پایه قرآن از ساخت ذهنی عرب جاهلی اتخاذ شده است، درحالی‌که تفکر جاهلیت با دید الحادی، نمی‌تواند منبعی برای تفسیر قرآن باشد؛ بنابراین، در دو سطح ضرورت مراجعه به کتاب‌های لغت احساس می‌شود. سطح اول، برای فهم اجمالی واژه به‌عنوان نقطه عزیمت و شروع کار معناشناسی است. سطح دوم، استفاده از معنای لغوی به‌عنوان قرینه و شاهد است. برای یافتن معنای پایه، مراجعه به لغت عرب، تنها برای شروع کار مناسب است. شاید معنای پایه در ساخت قرآنی تغییر کرده باشد، ولی در لغاتی که در قرآن کریم، بسامد کمی داشته‌اند، به‌عنوان قرینه قابل استفاده است؛ زیرا بسامد کم واژه‌ای در قرآن، نشان‌دهنده این واقعیت است که قرآن بنای تغییر معنای پایه را نداشته است. ضمن این که این واژه در جهان‌بینی قرآن نقش فعالی بر عهده ندارد؛ بنابراین، برای یافتن معنای این‌گونه واژه‌ها می‌توان به جهان‌بینی عرب جاهلی مراجعه کرد.

برای معناشناسی یک متن تأسیسی، باید با معنای پایه الفاظ آن متن آشنا بود. آشنایی با این معنا گام نخستین و نقطه عزیمت است، ولی لازم است تغییرات معنایی را در بستر ارتباطات به دست آورد.^۱ برای مثال، واژه «ظن» در قرآن معنای سیالی دارد و از میدانی به میدان دیگر تغییر معنا می‌یابد. این معانی در کاربردهای گوناگونی ظاهر می‌شوند. برای نشان دادن سیالیت معنای ظن تنها به یکی از

نکته مهم، داشتن مطالعات جانبی درباره موضوع مورد تحقیق است. اگر موضوع منتخب اعتقادی است، مطالعات کلامی و اگر اخلاقی است، باید آشنایی اجمالی با علم اخلاق وجود داشته باشد. به طور خلاصه، می‌توان مراحل انتخاب حوزه مطالعاتی را در موارد زیر خلاصه کرد:

۱. مراجعه به کتب لغت و کشف مترادف‌ها، متضادها و تشکیل مجموعه واژه‌های کلیدی و کانونی؛

۲. پُرخوانی متن مورد تحقیق و یادداشت‌برداری هنگام مطالعه و کشف واژه‌های نزدیک به موضوع؛

۳. کشف واژه پرتکرار در مجموعه؛

۴. کشف واژه پُر ارتباط. برای نمونه، واژه عقل ارتباط کمتری نسبت به علم در قرآن برقرار کرده است. فاعلِ عقل تنها انسان است، درحالی‌که فاعلِ علم خداوند، انسان، جن، ملائکه و جمادات هستند؛

۵. کشف واژه پر اشتقاق اسمی (فاعل، مفعول و...) و فعلی (زمان‌‌های مختلف، مجرد، مزید ابواب مختلف)؛

۶. کشف واژه پُر جانشین.

موارد بالا نشان می‌دهند کدام واژه‌ها از قابلیت تشکیل میدان معنایی برخوردارند و شبکه واژگانی را تشکیل می‌دهند.

یافتن معنای پایه

معنای پایه، ماهیت و معنای مشترکی است که با جابه‌جایی لغت در متون و بافت‌های مختلف، حفظ می‌شود. در این مرحله، چاره‌ای جز تکیه بر تحقیقات میدانی لغت‌دانان نیست؛ بنابراین، در این مرحله، به قول لغوی اعتماد می‌شود. در