135
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

کریم تنها برخی واژه‌‌های خاص را به خدمت گرفته است. از میان آنها نیز مجموعه‌ای از واژه‌ها گزینش شده‌اند تا بار اساسی معنایی بر دوش آنها نهاده شود. واژه‌های بسیاری وجود دارند که قرآن و روایات از آنها چشم‌پوشی کرده‌اند.

بیان این نکته مهم است که برای تشخیص واژه‌های همنشین و جانشین در قرآن، نباید به کلیدواژه بسنده کرد؛ زیرا در این صورت آیات و واژه‌های بسیاری از دست خواهند رفت. پُرخوانی قرآن، جهان‌بینی فرد را به مرور تصحیح می‌کند. کسی که مطالعه معناشناسی میدان‌های معنایی را در قرآن انجام می‌دهد، به هنگام قرائت، باید به واژه‌های جانشین و همنشین توجه داشته باشد و به تناسب در تحقیق خود وارد کند. پس از تشکیل مجموعه واژه‌ها، می‌توان واژه مورد نظر را انتخاب کرد و مطالعه معناشناسی را روی آن انجام داد. برای مثال، در مورد واژه‌های زیر، واژه‌های مرتبط آورده شده‌اند:

واژه‌های جانشین و همنشین با علم: عرف، فقه، ذکر، عقل، فکر، ظن، حسبان، جهل، وحی، الهام، رؤیه، فطرت، حکمت، عین، اذن، بصر، سمع، قلب، فؤاد، لب، نُهیه و نفس. واژه دماغ در یک روایت ذکر شده و ذهن نیز هرگز استفاده نشده است.

واژه‌های جانشین و همنشین با وحی: تکلم، الملائکه، القاء، انزال، تنزیل، قلب، نجوا، الهام، روح، رسول، علّم، وسوسه، شطن، جن، کهن، سحر، قرآن، کتاب، نداء، انذار، تبشیر و قدر.

واژه‌های جانشین و همنشین با آفرینش: خلق، فطر، انشا، ابدء، جعل، کان، بارء، بدیع، اجل، شاء، قدر، بنا، رفع، مد، دحی، بسط، اوسع، فرش، مهّد، سطح، فتق، سوی، القی، وضع، نصب، ارسی، سلک، کور، اغطش، سلخ، زین، طباقاً، صور، سوی، عدل، نفخ، احیی، اخرج، انبت، ارض، تراب، تین، نار، ماء، نطفه، علقه، مُضغه، عَظم، لحم و اطوار.


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
134

کفر و ایمان را به‌عنوان تقابل واژگانی می‌توان ملاحظه کرد؛ (فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُر)۱، اما برای تبیین جهان‌بینیِ الهی در باب ایمان و کفر، باید این دو را در تقابل با نظام‌های فکری مورد توجه قرار داد. در نظام فکری الحادی، حیات دنیوی زینت‌دهنده آدمی معرفی می‌شود؛ (زُیِّنَ لِلَّذینَ کَفَرُوا الْحَیاةُ الدُّنْیا)۲ درحالی‌که در نظام فکری توحیدی، ایمان زینت‌دهنده انسان به شمار می‌رود؛ (وَلکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإیمانَ وَزَیَّنَهُ فی‏ قُلُوبِکُم).۳

تکنیک‌های کاربردی در مطالعه میدان‌های معنایی

انتخاب حوزه مطالعاتی

در معناشناسی میدان‌های معنایی، پژوهش از واژه آغاز می‌شود؛ زیرا هر واژه تصویری از اندیشه را به نمایش می‌گذارد. برای مثال، گزارش شخص از یک سفر به گونه‌های مختلفی می‌تواند صورت گیرد. انتخاب واژه‌ها در این گزارش به نوع دیدگاه وی بستگی دارد. تکرار واژه، اشتقاق متنوع، ابواب مختلف بیانگر زاویه دید متکلم هستند و نشان می‌دهند که چه نکاتی برای گزارش‌دهنده مهم بوده‌اند؛ برای مثال، در مسئله نبوت، هر یک از انذار و تبشیر ابواب مختلفی را به خود اختصاص می‌دهند، از این‌رو، به‌کارگیری در ابواب متفاوت نشان‌دهنده اراده معنای متفاوتی نیز هست.

دو ویژگیِ اصلی در واژه انتخابی وجود دارد: تکرار و ارتباط. در معناشناسی واژه‌های قرآن، منابع واژگانی شامل قرآن کریم، روایات و کتب لغت است. از میان تمامی واژه‌های موجود در عرب دوره جاهلیت و پیش یا پس از نزول قرآن، قرآن

1.. سورهٔ کهف، آیۀ‏ ۲۹.

2.. سورهٔ بقره، آیۀ‏ ۲۱۲.

3.. سورهٔ حجرات، آیۀ‏ ۷.

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6272
صفحه از 296
پرینت  ارسال به