117
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

معنایی خود، وجود عینی دارد و الفاظ، گزاره‌ها و میدان‌های معنایی متن، حاکی از آن معنای ثابت است و معناشناس با تحلیل معناشناختی متن، جهان‌بینی ثابت و غیر متغیر را کشف می‌کند. از آنجا که معنای موجود در جهان‌بینی، تغییر نمی‌کند باید متن - واژه‌ها و گزاره‌ها - معنای ثابت داشته باشند و تطور معنایی در الفاظ و گزاره‌ها قابل قبول نیست.

باید توجه داشت که تحلیل معنای لفظ دارای فرایندی است که اگر درست پیموده شود، به کشف معنا می‌انجامد. در این فرایند، واژه معنای سیّال دارد و ممکن است در نهایت، به معنای ثابت برسد یا معناشناس نتواند فرایند را به تحلیل نهایی برساند.

سیّال بودن معنای لفظ به این معنا، با سیّال بودن آن در رویکرد درزمانی متفاوت است؛ زیرا در معناشناسی درزمانی، معنای الفاظ در بستر تطور جهان‌بینی معناشناسی می‌شود؛ یعنی فرض این است که جهان‌بینی معنایی در حال تطور و توسعه است، به این بیان که معانی نهفته در جهان‌بینی گسترش می‌یابند. از این‌رو، باید معنای الفاظ را با لحاظ توسعه جهان‌بینی و رای شناسایی کرد. از این‌رو، سیّال بودن معنای الفاظ و نسبی بودن آن یکی از ویژگی‌های این رویکرد است.

معنای نسبی، تعیین‌کننده معنای نهایی است. تغییر در معنای نسبی گاه تا جایی پیش می‌رود که بر معنای پایه و اساسی غلبه کرده، آن را بی‌اثر می‌کند. به بیان دیگر، دستگاه زبانی با کمک واژه‌های نسبی، جهان‌بینی جدید تولید می‌کند و این از ویژگی‌های نص مؤسس است.۱

حوزه‌ها و میدان‌های معنایی فرعی

هر دستگاه زبانی در درون خود، گروه واژه‌هایی دارد، هر کلمه کلیدی در کنار دیگر

1.. ایزوتسو، خدا و انسان در قرآن، ص۱۳-۲۰؛ قائمی‌نیا، بیولوژی نص، ص۵۴۲-۵۴۳.


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
116

طبیعی است و بدون آن اساساً نمی‌توان وارد فضای زبانی شد؛ بنابراین، معنای پایه تنها نقطه آغاز کار معناشناسی است و نباید بر این پایه معنای متن را تفسیر کرد. آن را باید به‌عنوان یک مفروض در مسیر کاربردهای زبانی واژه و نسبت میدان‌های معنایی کلمه در نظر داشت.

بر این اساس، از دیدگاه میدان‌های معنایی مراجعه به عصر نزول قرآن نادرست نیست، اما نه برای کشف معنای متن، بلکه برای دست‌یابی به معنای پایه. معنای پایه، یک مفروض اولیه و تنها نقطه آغاز است. نقطه آغازی که با رویارویی با متن قرآن به کلی دگرگون و از معنای اولیه خود خارج می‌شود. در نگاه سنتی - که ما را به زبان دوره نزول ارجاع می‌دهد - یافتن معنای دوره جاهلیت یک واژه قرآنی نقطه پایان کار معناشناسی است؛ یعنی این دیدگاه معنای واژه قرآنی را همان معنای واژه در جاهلیت و عصر نزول قرآن می‌داند؛ اما در دیدگاه میدان‌های معنایی به معنای پایه مراجعه می‌شود تا بدانیم که قرآن از کجا آغاز می‌کند، نه این‌که قرآن چه گفته است. قرآن بر پایه چه معنای زبانی شروع کرده است و اما آیا قرآن در آن معنا متوقف مانده است. از دیدگاه ایزوتسو این‌گونه نیست. قرآن از معنای عصر نزول آغاز کرده، ولی تلاش می‌کند تا به کلی آن معنا را متناسب با ساختار جهان‌بینی و ایدئولوژی خود تغییر دهد.

معنای نسبی در کاربرد قرآنی

نسبیت معنایی در متن به معنای عدم ثبوت معنایی واژه‌ها و گزاره‌های متن نیست؛ یعنی به این معنا نیست که واژه‌ها و گزاره‌هایی که در یک متن آمده‌اند، معنای ثابتی ندارند و مدام در تغییر هستند. مراد از معنای ثابت این است که جهان‌بینی معنایی و دستگاه تصویری این متن، شکل کامل به خود گرفته، معناشناس با تحلیل خود تلاش می‌کند تا پرده از آن بردارد. به این بیان که جهان‌بینی با تمام مؤلفه‌های

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6207
صفحه از 296
پرینت  ارسال به