113
میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی

را از متن نیز خارج سازیم آن معنا را برای خود حفظ می‌کند. این مفاهیم همان معانی‌ای هستند که به‌عنوان «معنای اصلی» - نه معنای مستعمل - در لغت‌نامه‌ها به آنها اشاره می‌شود و به همین جهت به آن «معنای لغت‌نامه‌ای» یا «معنای اساسی» نیز می‌گویند.

در مقابل، «معنای نسبی» معنایی است که در متن و با توجه به وضعیت و موقعیتی که واژه در بافتِ متن از آن برخوردار می‌شود، پدید می‌آید. ایزوتسو در تعریف معنای نسبی می‌نویسد:

در آن حال که معنای اساسی یک کلمه چیزی ذاتی و درونی از خود کلمه است که با آن کلمه به هرجا که برود انتقال پیدا می‌کند، معنی نسبی چیزی است که دلالت ضمنی دارد و در نتیجه پیدا شدن وضع خاصی برای آن کلمه در زمینه‌ای خاص به معنای اساسی پیوسته و افزوده می‌شود و در نظام تازه نسبت به کلمات مهم دیگر نسبت‌ها و روابط گوناگون پیدا می‌کند.۱

بر این اساس، این‌گونه نیست که در معناشناسی میدان‌های معنایی، معنای پایه یکسره مورد انکار قرار گیرد یا کنار گذارده شود، اما معنای پایه که معمولاً از کتب لغت و تحلیل معانی استعمالی یک واژه به دست می‌آید و در حقیقت هستهٔ معنایی واژه را تشکیل می‌دهد، نقطه آغاز معناشناسی است.

برای فهم واژه‌های نص باید با آن هسته معنایی آشنا شد، ولی آشنایی با این هسته گام نخست است و در ادامه باید به تغییر و تحولاتی که معنای واژه در اثر ارتباط با دیگر واژه‌های نص پیدا می‌کند، توجه کرد.۲

1.. ایزوتسو، خدا و انسان در قرآن، ص۱۵-۱۶.

2.. ، قائمی‌نیا، بیولوژی نص، ص۵۴۳.


میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
112

میان واژه‌های یک متن علت کنار هم آمدن آنان را در آن بازیابی می‌کند. در نهایت، وی از روابط میان آنان به بازسازی جهان‌بینی یا به بیان دیگر، به بازسازی تصور گوینده متن از جهان اقدام می‌ورزد؛ زیرا زبان ساختاری است که نظام آن یک‌پارچه و به هم پیوسته است.

بر این اساس، برای آن‌که معنای یک کلمه در متن دقیقاً به دست آید، باید مجموعه واژه‌هایی که با آن کلمه دارای نوعی ارتباط درون‌متنی هستند، فهم شود. همچنین باید روابطی که میان این واژه‌ها وجود دارد، به‌دقت بررسی شود. با هم‌آیی یک اسم و یک فعل یا یک اسم و یک صفت و نظایر آن نشان از رابطه معنایی بنیادینی میان آن دو دارد که در واقع، از حوزه تصوری گوینده متن سرچشمه گرفته است.

در مطالعه همزمانی، نمونه‌های زبانی در یک دوره زمانی خاص که مورد نظر معناشناس است، گردآوری می‌شود و سپس بدون در نظر گرفتن تغییر و تحول تاریخی، یعنی عوامل و تغییرات تاریخی تأثیرگذار بر تحول معنایی آن واژه، حالت زبانی موجود، بررسی می‌شود؛ زیرا معناشناسیِ هم‌زمانی بر آن است تا نظام معنایی را در یک متن خاص و در زمان معینی بررسی کند.

معنای پایه و نسبی

می‌توان مفاهیم مهم یک متن را از آن جدا کرد و جداگانه بررسی کرد، اگرچه چنین تحقیقی معناشناسی کاملی نخواهد بود؛ زیرا واژه‌های یک متن به‌صورت جدا و منعزل از دیگر واژه‌ها و به‌صورت مدخلی از یک لغت‌نامه‌ در متن به‌کار نمی‌روند. با این حال، اگر یک واژه به‌صورت مجزا از متن و ارتباطش با دیگر واژه‌ها در نظر گرفته شود از مفهوم ویژه خود برخوردار است و بی‌معنا نیست. به بیان دیگر، هر واژه دارای یک معنا و مفهوم تصوری خاص خود است که اگر آن

  • نام منبع :
    میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6349
صفحه از 296
پرینت  ارسال به