از روابط مفهومی در نظر گرفته شود.^۱

در توضیح بیشتر باید اشاره کنیم که نظریه وجودِ رابطه معنایی میان واژگان را نخستین‌بار «سوسور» مطرح کرده است. سوسور نشان می‌دهد که معنای یک کلمه را تنها می‌توان با توجه به مقابل‌ها و اختلاف میان واژه‌های همسایه در یک نظام زبانی توصیف کرد؛ اما نخستین کسی که از مفهوم حوزه معنایی برای توصیف روابط میان کلمات و معانی استفاده کرده «تریر» است. تریر بیان کرده است که چگونه کلمات از نزدیک و یا دور به یک‌دیگر مربوط می‌شوند. وی حوزه مفهومی را به‌عنوان یک ساختار نسبتاً بسته و یک کل ساختاری در نظر می‌گیرد که تصویری از سنگ فرش را نشان می‌دهد. واژه‌ها با هم، مانند سنگ‌فرش هستند؛ به‌گونه‌ای که آنها با هم، تمام جنبه‌های یک حوزه خاص را پوشش می‌دهند. نمی‌توان به طور مستقیم مفهومی را مورد مطالعه قرار داد. تنها می‌توانیم مفهوم را از روابط واژگانی که در حوزه واژگانی قابل مشاهده هستند، استنباط کنیم.^۲

حوزه معنایی در حقیقت، به معنای مجموعه روابط معنایی است که در یک چهارچوب و ساختار ذهنی میان مفاهیم برقرار است. این روابط معمولاً در مباحث ساخت واژگانی در زبان‌شناسی بررسی می‌شوند. واحدهای هم حوزه با توجه به شرایط لازم و کافی؛ یعنی وجوه اشتراک و افتراق آنها با یک‌دیگر، حوزه معنایی را شکل می‌دهند؛ برای مثال گنجشک، کبوتر، عقاب و پرستو به دلیل بال داشتن و تخم‌گذار بودن در یک حوزه معنایی قرار می‌گیرند. به طور خلاصه روابطی که در حوزه تصوری مفاهیم می‌توان نام برد بر اساس استقرای پالمر عبارتند از: هم‌معنایی، چندمعنایی یا تشابه، تناقضِ معنایی، شمولِ معنایی، تضاد معنایی،

پیوستگی‌ها و ارتباطات گوناگون کلمات در میان آنها حاصل می‌شود، می‌توانیم به نام «میدان‌های معناشناختی» بخوانیم.^۱

حوزه معنایی

حوزه معنایی یا واژگانی (lexical field /Semantic) مجموعه‌ای از مفاهیم است که دلالت هر یک از آن‌ مفاهیم بر معنایی خاص متوقف بر مفاهیم دیگر موجود در آن حوزه است. برخی حوزه واژگانی را چنین تعریف کرده‌اند:

سازمان‌بندی واژه‌ها و اصطلاح‌های مرتبط به هم در درون سیستم یا دستگاهی که رابطه آنها نسبت به یک‌دیگر را نشان می‌دهد.^۲

بر اساس تعریفی که تریر از حوزه معنایی ارائه می‌دهد حوزه معنایی نقشه کشیدن بر روی یک حوزه تصوری یا تقسیم کردن مستقیم یک حوزه تصوری است.^۳

به بیان دیگر، اعضای یک حوزه معنایی، واحدها و مفاهیمی هستند که به دلیل وجود ویژگی‌های مشترک در آن گروه خاص قرار گرفته‌اند. این حوزه خاص لزوماً حوزهٔ درون متنی نیست، بلکه حوزه‌هایی هستند که در زبان به‌صورت تصوری در اذهان متکلمان به آن زبان وجود دارند. به همین دلیل، ایزوتسو نیز هر میدان معناشناختی را نماینده یک حوزه تصوری مستقل خوانده است.^۴ لاینز نیز در این‌باره می‌گوید:

ساخت واژگانی یک زبان از منظر معنایی می‌تواند به‌صورت شبکه‌ای