341
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

رشادت‌های برخی شاعران مدافع اهل بیت‌‌ علیهم السلام در عرصه شعر و ادب، موجب شد که ائمه علیهم السلام با تعابیر بلندی آنان را گرامی بدارند. گفته شده وقتی کمیت‌بن زید اسدی در حضور امام صادق علیه السلام اشعاری را در مدح و دفاع از اهل بیت‌‌ علیهم السلام سرود، آن حضرت دستان خویش را رو به آسمان بلند کرد و فرمود: «خدایا گناهان گذشته و آینده و پنهان و آشکار (کمیت) را بیامرز و آن قدر به وی عطا کن که راضی شود»؛۱ و همچنین امام باقر علیه السلام نیز خطاب به وی فرموده است: «مادامی که از ما اهل بیت‌‌ علیهم السلام دفاع می‌کنی، مؤید روح القدس باشی».۲ دفاع جانانه کمیت‌بن زید اسدی از خاندان نبوی، موجب شده بود تا امام صادق علیه السلام او را «سیف آل محمد‌ صلی الله علیه و اله» ملقب سازد.۳

لازم به ذکر است بعضی از اصحاب بزرگ ائمه علیهم السلام و حتیٰ متکلمان بنام امامیه، نیز در حوزه شعر توانمند بوده‌اند. از جمله آنان زراره‌‌بن اعین، صحابی سرشناس امام صادق علیه السلام می‌باشد که از او با تعبیر «شاعراً ادیباً» نام برده‌اند.۴ برادرش حمران‌بن اعین نیز در زمره شعرای اصحاب امام صادق علیه السلام قرار داشته است.۵ همچنین محمد‌بن علی‌بن نعمان معروف به مؤمن طاق، متکلم و فقیه نامدار امامی، نیز در عرصه شعر تسلط زیادی داشته است تا جایی‌که بشار‌بن برد شاعر پرآوازه بصری درباره وی می‌گفت: «شیطان الطاق أشعر منی»؛۶ حتیٰ امام صادق علیه السلام او را در شعر بر دیگران مقدم می‌داشت.۷ امروزه پاره‌ای از اشعار کلامی و

1.. ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۷، ص۲۰.

2.. کلینی، الکافی، ج۸، ص۱۰۲؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۲۲۹.

3.. امام صادق علیه السلام دربارۀ کمیت فرمود: «الكمیت سیف آل محمد صلی الله علیه و اله فی كل قلب معاند مغمد». (ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۵۰، ص۲۳۸).

4.. نجاشی، رجال، ص۱۷۵.

5.. یغموری، نورالقبس، ص۲۶۷.

6.. صفدی، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۷۸.

7.. ابن‌حجر، لسان المیزان، ج۵، ص۳۰۱.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
340

علاوه بر اینکه ائمه علیهم السلام اجازه می‌دادند شاعران شیعی در محضر آنها شعر بخوانند، با هدایای گران‌‌بهایی نیز از آنان تقدیر می‌کردند.۱ همچنین ائمه علیهم السلام تأکید داشتند که سروده‌های برخی شعرای مدافع اهل بیت‌‌ علیهم السلام در میان جامعه، نشر و شیوع پیدا نماید. گفته شده که امام صادق علیه السلام به اصحاب خویش سفارش می‌کرد و می‌فرمود: «ای گروه شیعه، به فرزندان خویش شعر عبدی (سفیان‌بن مصعب عبدی) را بیاموزید که او بر دین خداست».۲

دانسته است، شعری که مد نظر ائمه علیهم السلام بوده و اصحاب را بدان تشویق می‌کردند، سروده‌هایی با مضامین آموزه‌های اعتقادی و اخلاقی و دفاع از حقانیت اهل بیت‌‌ علیهم السلام بوده است که موجب آگاهی و تعالی و سعادت‌‌مندی جامعه می‌شده و در مقابل، آنان با اشعار بی‌محتوا و هرزه سرایی به شدت مقابله می‌کردند.۳ باید تأکید ورزید که دفاع از حقانیت اهل بیت‌‌ علیهم السلام در موضوع خلافت و رهبری، موضوعی بود که بیش از هر مسئله‌ عقیدتی در اشعار شاعران شیعی بازتاب یافته است. همچنین آنان از افشای ستمگری‌ها و جنایت‌های دستگاه خلافت نیز هیچ گونه ابایی نداشتند. در این زمینه می‌توان به فعالیت‌های شاعرانی چون ابوفراس فرزدق (م.۱۱۰ق) و مدایح او از امام سجاد علیه السلام در حضور خلیفه اموی۴ و اشعار دعبل‌بن علی خزاعی (م.۲۴۶ق) در دفاع از اهل بیت‌‌ علیهم السلام و برملا کردن جنایت‌های خلفای عباسی اشاره کرد.۵

1.. به عنوان نمونه در ایام تشریق حج کمیت قصیدۀ معروف هاشمیات را برای امام صادق علیه السلام خواند که آن حضرت افزون بر دعا، هزار دینار و یک پیراهن به او هدیه داد که کمیت هزار دینار را نپذیرفت، ولی آن پیراهن را برای تبرک قبول کرد. (عبدالقادر بغدادی، خزانة الادب، ج۱، ص۱۵۴-۱۵۵).

2.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۰۴.

3.. همان، ص۴۷۲.

4.. ابن‌جوزی، المنتظم، ج۶، ص۳۳۱-۳۳۳.

5.. ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲، ص۲۹۴-۲۹۵.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 13696
صفحه از 478
پرینت  ارسال به