33
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

از شاگردان ممتاز سری سقطی اشاره کرد.۱

ناگفته نماند که بغداد همیشه برای مشایخ اهل تصوف امن نبوده است و در برخی مواقع، صوفیان با تنگناهایی از سوی دستگاه خلافت مواجه بوده‌اند. در نیمه دوم سده سوم هجری، بعضی از مشایخ صوفیه بغداد از جمله ابوالحسین نوری به اتهام زندقه محاکمه و محکوم به اعدام شدند، اما با از خودگذشتگی ابوالحسین نوری سایر صوفیان از مجازات مرگ نجات یافتند.۲

فلسفه‌ورزان

فلاسفه یا فلسفه‌‌گرایان که تحت تأثیر آموزه‌های فیلسوفان یونان قرار داشتند، از گروه‌های مهم فکری بغداد در سده‌‌های سوم و چهارم هجری به شمار می‌رفته‌اند. با ترجمه آثار فلسفی در دوره اول خلافت عباسی۳ - یا به گفته ابن‌ندیم در دوره امویان۴ - اندیشه‌های غیر اسلامی و به ویژه فلسفه یونانیان در محافل علمی مسلمانان ورود پیدا کرد. در بغداد که مرکز اصلی ترجمه آثار فلسفی و غیر فلسفی در نیمه دوم سده دوم و اوایل سده سوم بود، خواه ناخواه افکار و آرای فیلسوفان غیر مسلمان مانند ارسطو و افلاطون منتشر گردید. در این میان عده‌ای در بغداد تحت تأثیر فلسفه یونانی قرار داشته، در نشر و گسترش آن نیز تلاش می‌کردند. از رهبران مشهور این گروه در بغداد می‌توان به ابویوسف یعقوب‌‌بن ‌اسحاق‌‌بن ‌صباح کندی (م.۲۵۸ق) معروف به فیلسوف‌‌العرب اشاره کرد.۵ وی که به شدت از آرای ارسطو

1.. سلمی، طبقات الصوفیة، ص۱۶۴، ۲۲۸.

2.. پور‌جوادی، تصوف، ص۳۸۶.

3.. مسعودی، مروج الذهب، ج۴، ص۲۲۳.

4.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۳۰۳.

5.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۳۷.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
32

توجهی از بزرگان اهل تصوف در بغداد حضور داشته و فعالیت می‌کردند. از سرشناس‌ترین صوفیان بغداد، می‌توان به ابومحفوظ معروف‌‌بن ‌فیروزان (م.۲۰۰ق) مشهور به معروف کرخی اشاره کرد. گفته شده که وی در آغاز، مسیحی بوده، آنگاه با هدایت امام رضا علیه السلام به اسلام گرویده است.۱ معروف کرخی از جایگاه ممتازی در بغداد برخوردار بود، تا جایی‌که قبر وی پس از مرگش، یکی از اماکن زیارتی معروف بغداد به شمار می‌رفته است.۲ از شخصیت‌های بارز صوفیه در بغداد، ابوالحسن سرِی‌‌بن مُغَلّس سَقَطی (م.۲۵۳ق) است که از شاگردان معروف کرخی بوده۳ و نویسندگان صوفی از وی با تعبیر «امام البغدادیین و شیخهم فی وقته» نام برده‌اند.۴ ابوالقاسم جنیدبن ‌محمد خزار نهاوندی بغدادی (م.۲۹۸ق) یکی دیگر از شاخص‌ترین چهره‌های اهل تصوف بغداد در سده سوم هجری محسوب می‌شود. او که از سری سقطی، حارث محاسبی و محمدبن ‌علی قصاب بغدادی بهره جسته بود، ۵ نقش بی‌بدیلی در رشد و شکوفایی مکتب تصوف بغداد داشته است.۶

از این رو وی نزد صوفیان به شیخ المشایخ و سید الطائفه مشهور گردیده است.۷ در محافل تصوف بغداد افزون بر افراد یاد شده، صوفیان دیگری نیز نقش‌‌آفرین بوده‌اند؛ از آن جمله می‌توان به ابوسعید احمدبن‌ عیسیٰ خراز بغدادی (م.۲۷۷ق) و ابوالحسین احمدبن ‌محمد نوری بغدادی (م.۲۹۵ق) معروف به ابن‌ بغوی، دو تن

1.. ابن‌خمیس موصلی، مناقب الأبرار و محاسن الأخیار، ج۱، ص۱۲۰-۱۲۱؛ ابن ‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۴۷۱.

2.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۲۰۹.

3.. سلمی، طبقات الصوفیة، ص۴۸؛ برای آگاهی از شخصیت او نک: خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۹، ص۱۸۶-۱۹۱.

4.. سلمی، طبقات الصوفیة، ص۴۸.

5.. همان، ص۳۸، ۱۵۵.

6.. پاکتچی، «بغداد»، ص۳۲۷.

7.. عطار نیشابوری، تذکرة الاولیاء، ص۴۱۶.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 13494
صفحه از 478
پرینت  ارسال به