319
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

عثمانی‌گرایان با شیعیان در این باره به شدت درگیر بوده‌اند.

عبدالعزیز جلودی (م.۳۳۲ق)

ابواحمد عبدالعزیز‌بن ‌یحییٰ‌بن احمد‌بن عیسیٰ ازدی جلودی بصری، یکی از بارز‌ترین چهره‌های جریان تاریخ‌نگاران امامیه بصره در اواخر سده سوم هجری و اوایل سده چهارم هجری محسوب می‌شود. ظاهراً دودمان او شیعه بوده‌اند و نیای ارشدش عیسیٰ جلودی از جمله اصحاب امام جواد علیه السلام به شمار می‌رفته است.۱ رجال‌‌شناسان به امامی‌مذهب بودن ابواحمد جلودی تصریح کرده‌اند.۲ افزون بر این او در میان امامیه، خصوصاً امامیان بصره از موقعیت ممتازی برخوردار بوده‌ است، تا جایی‌که ابن ‌ندیم (م.۳۸۰ق) از وی با عنوان «من اکابر الشیعة الامامیه» نام برده۳ و نجاشی نیز با تعبیر «شیخ البصره و اخباریها» از او یاد کرده است.۴

عبدالعزیز‌بن یحییٰ جلودی در عرصه تاریخ‌نگاری بصره بسیار فعال بوده است و در منابع از وی با تعابیری چون «اخباری، صاحب سیر و روایات» سخن به میان آمده است.۵ او مباحث تاریخی را از مورخان بنام بصره فرا گرفت که محمد‌بن زکریا غلابی بصری - مورخ شهیر امامیه - از مهم‌ترین آنها است. در منابع شیعه و سنی اخبار قابل توجهی از جلودی، در موضوعات تاریخی - کلامی و فضایل اهل بیت‌ علیهم السلامیافت می‌شود.۶ با بررسی بسیاری از منقولات جلودی، به خوبی در

1.. نجاشی، رجال، ص۲۴۰.

2.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۹۱.

3.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۴۶.

4.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۱۲۸.

5.. برای نمونه نک: شیخ صدوق، أمالی، ص۳۲۹، ۳۴۵، ۵۵۸، ۷۲۹، ۷۳۰؛ شیخ صدوق، الخصال، ص۵۸۱، ۵۹۲؛ شیخ صدوق، التوحید، ص۸۰؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۹، ۱۳۶، ۱۵۳، ۱۷۰، ۱۸۱؛ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص۵۸، ۳۰۹، ۳۶۰؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ص۷۷، ۱۵۹، ۵۲۵؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۴۹، ۵۰، ج۵۰، ص۲۳۶.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
318

مورد اعتماد و راستگو شناسانده‌اند.۱

باید یاد آور شد که محمد‌بن زکریای غلابی از آثار تاریخی اصحاب سلف شیعه بی‌اطلاع نبوده است. گفته شده کتاب‌های الجمل، صفین، النهروان، مقتل امیرالمؤمنین علیه السلام و مقتل الحسین علیه السلام که مربوط به جابر‌بن یزید جعفی - از اصحاب امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام - بوده و همچنین نگاشته‌های تاریخی پرشماری از ابومخنف لوط‌بن یحییٰ ازدی تاریخ‌‌نگار مشهور شیعه را در اختیار داشته است.۲

افزون بر روایات تاریخی و نقل فضایل، فهرست‌‌نگاران آثاری برای او بر شمرده‌اند که اغلب آنها در مورد رویدادهای تاریخی بسترساز مجادلات کلامی و اعتقادی، و همچنین درباره تاریخ زندگی اهل بیت علیهم السلام می‌باشند و آن آثار عبارت‌‌اند از: کتاب الجمل الکبیر - کتاب الجمل الصغیر - کتاب صفین الکبیر - کتاب صفین المختصر - کتاب مقتل امیرالمؤمنین علیه السلام - کتاب مقتل الحسین علیه السلام - کتاب اخبار زید - کتاب اخبار فاطمه علیها السلام و منشأها و مولدها ۳ - کتاب التوابین و عین الورده - کتاب الحَرّه۴ - کتاب الحكمین والجمل والناهضین إلى وقعته۵ - کتاب اخبار زیاد، ۶ احتمالاً این کتاب در مثالب و تاریخ جنایت‌های زیاد‌بن ابیه از دشمنان اهل بیت علیهم السلام بوده است.

عناوین این آثار، همگی از رویکرد کلامی غلابی شیعی مذهب حکایت دارد. به ویژه آنکه او در بصره - خاستگاه عثمانی‌گرایان و معتزلیان - پنج کتاب درباره حوادث جمل و صفین نگاشته است. وقایعی که عامل بسیاری از چالش‌های کلامی به شمار می‌‌رفته است و دو گروه معتزله بصره و عموم اهل حدیث، خصوصاً

1.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۱۲۱.

2.. نجاشی، رجال، ص۱۲۹، ۳۲۰.

3.. همان، ص۳۴۷.

4.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۱۲۱.

5.. ابن‌شهرآشوب، معالم العلماء، ص۱۵۲.

6.. ابن‌حجر، الاصابة، ج۵، ص۹۱.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 13423
صفحه از 478
پرینت  ارسال به