283
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

باید افزود که نمی‌توان به طور کلی گرایش‌های غالیانه اسحاق‌بن محمد احمر بصری را انکار کرد. به ویژه آنکه او با اصحاب متهم به غلو مانند محمد‌بن عبداللّه‌بن مهران کرخی۱ و محمد‌بن جمهور عمی بصری ارتباط داشته است و همچنین اخبار قابل توجهی را در تمجید مفضل‌بن عمر جعفی - از اصحاب امام صادق علیه السلام و از رهبران اصلی متهم به غلو - نقل و منتشر کرده است.۲ طرفداران اسحاق الاحمر در سده‌های پسینی، در ناحیه شرطه میان بصره و واسط حضور داشته‌اند و یاقوت حموی (م.۶۲۶ق) بدان اشاره کرده است.۳ البته بعدها احمری به بغداد آمده و ظاهراً مدتی را در آنجا فعال بوده است۴ و هوادارانش که به اسحاقیه معروف بودند، در شهر مدائن در حوالی بغداد حضور داشتند.۵

یکی از چهره‌های شاخص متهمان به غلو بصره، ابومحمد حسن‌بن راشد طفاوی بصری است.۶ او از تبار طفاوی‌های قبیله بنی‌‌حیان‌بن منبه است که در بصره ساکن بوده‌اند.۷ ابومحمد طفاوی بصری با محمد‌بن جمهور عمی بصری نیز ارتباط داشته و پس از شهادت امام رضا علیه السلام به همراه او، برای آگاهی از جانشینی آن حضرت به مدینه سفر کرده است.۸ همچنین طفاوی با علی‌بن اسماعیل میثمی - از

1.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۷۲.

2.. همان، ج۲، ص۶۱۲، ۶۱۳، ۶۱۸-۶۱۹، ۶۲۱.

3.. حموی، معجم البلدان، ج۳، ص۳۳۴؛ الشرطة: كورة كبیرة من أعمال واسط بینها و بین البصرة لكنها عن یمین المنحدر إلى البصرة، أهلها كلهم إسحاقیة نصیریة أهل ضلالة. باید یاد آور شد که اسحاقیه با نصیریه اشتراکات فراوان عقیدتی داشته‌اند (شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۱۸۸-۱۸۹) و شاید از این رو است که یاقوت حموی نام آن دو را کنار یکدیگر آورده است.

4.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۶، ص۳۷۷.

5.. همان.

6.. نجاشی، رجال، ص۳۸؛ البته ابن‌غضائری با عنوان ابومحمد حسن‌بن اسد طفاوی بصری از او نام برده است (ابن‌غضائری، رجال، ص۵۲) که همان حسن راشد است. (شوشتری، قاموس الرجال، ج۳، ص۲۳۴).

7.. علامه حلّی، خلاصة الاقوال، ص۳۳۴-۳۳۵.

8.. ابن ‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۴۸۹.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
282

به غلو فعال بوده، ابویعقوب اسحاق‌بن محمد‌بن احمد‌بن مرار نخعی بصری (م.۲۸۶ق) است.۱ او در بصره با ابراهیم‌بن داحه بصری و ابوعثمان مازنی - دو تن از متکلمان صاحب نام امامیه بصره - مرتبط بوده است.۲ لازم به ذکر است که فهرست‌‌نگاران امامی، کتابی به نام مجالس هشام برای اسحاق الاحمر برشمرده‌اند۳ که به احتمال زیاد مجالس هشام‌بن حکم - متکلم نامدار امامیه - بوده است؛ این اثر از طریق برخی بغدادی‌ها به شیخ مفید منتقل شده بود.۴ گمان می‌رود این اثر، همان کتاب مجالس هشام‌بن الحکم علی‌بن اسماعیل میثمی - مقیم بصره - بوده۵ که از طریق ابوعثمان مازنی بصری - شاگرد برجسته میثمی - به اسحاق‌بن محمد بصری رسیده است.۶

با این همه، اسحاق الاحمر از سوی رجال‌‌شناسان امامی متهم به غلو شده است. کَشی وی را اهل ارتفاع دانسته؛۷ نجاشی از او با عنوان «معدن التخلیط» نام برده؛۸ شیخ طوسی نیز با تعبیر «یرمی بالغلو» از وی یاد کرده است.۹ در این میان ابن‌ غضائری بغدادی، شدیدترین اتهامات را متوجه اسحاق الاحمر ساخته و او را با تعابیری چون «فاسِدُ المَذْهَبِ، كَذّابٌ فی الرِوایه، وَضّاعٌ لِلحدیث لا یلْتَفَتُ إلى ما رَواهُ» متهم کرده است.۱۰

1.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۶۳، ۴۹۵، ۷۰۴.

2.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۶، ص۳۷۵؛ ج۹، ص۴۳۹.

3.. نجاشی، رجال، ص۷۳.

4.. همان؛ شیخ مفید کتاب یاد شده را از محمد‌بن سالم جعابی از عالمان محدث شیعۀ بغداد فرا گرفته است. (نجاشی، رجال، ص۷۳).

5.. دربارۀ این اثر نک: نجاشی، رجال، ص۲۵۱.

6.. چون وی از راویان و شاگردان ابوعثمان مازنی به شمار می‌رود. (ابن‌جوزی، المنتظم، ج۱۲، ص۴۰۴).

7.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۱۹.

8.. نجاشی، رجال، ص۷۳.

9.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۸۴.

10.. ابن‌غضائری، رجال، ص۴۱.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 14809
صفحه از 478
پرینت  ارسال به