279
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

منقولاتش را غلوگرایان نصیری انتشار داده‌اند.۱ نواده ابن ‌جمهور به نام ابوعلی محمد‌بن حسن‌بن محمد‌بن جمهور بصری - از مشایخ ابن ‌ابی‌زینب نعمانی۲ و از بزرگان اهل ادب و کتابت بصره۳ - را شاید بتوان در زمره همین جریان قرار داد. به ویژه آنکه برخی گزارش‌ها از ارتباط وی با محمد‌بن همام اسکافی - از علاقه‌‌مندان جریان متهم به غلو - حکایت دارند۴ و این دو نیز از راویان حسن‌بن محمد‌بن جمهورِ متهم به غلو به شمار می‌روند.۵ شیخ طوسی از فردی به نام ابوالفتح ابراهیم‌بن حسن‌‌بن جمهور در شمار رجال شیعه نام برده است.۶ بعید نمی‌نماید، نامبرده فرزند ابومحمد حسن‌بن جمهور باشد؛ ولی از گرایش فکری او اطلاعی نداریم. افزون بر اینها ابن‌غضائری از شخصی به نام معلی‌بن راشد عمی بصری نام برده و او را با عنوان ضعیف و غالی وصف کرده است.۷ هر چند معلی‌بن راشد از تبار خاندان بنی‌ عم بوده است، اما از ارتباطش با ابن‌جمهور عمی چیزی نمی‌دانیم.

چند تن از شاگردان محمد‌بن جمهور نیز در زمره سرشناسان جریان متهم به غلو بصره قرار دارند. ابویعقوب یوسف‌بن سخت بصری یکی از آنها می‌باشد، ۸ که در شمار اصحاب امام حسن عسکری علیه السلام نیز قرار داشته‌ است.۹ ابن‌ غضائری او را

1.. همان.

2.. خصیبی، الهدایة الكبری، ص۲۰۴، ۲۸۶، ۳۰۰.

3.. نعمانی، الغیبة، ص۳۵، ۱۴۳، ۲۰۲، ۲۰۵.

4.. تنوخی، نشوار المحاضرة، ج۴، ص۱۰۹؛ برخی مشایخ امامی بصره چون محمد‌بن وهبان دبیلی از او اخذ روایت کرده‌اند. (ابن‌طاوس، فلاح السائل، ص۱۷۰).

5.. نعمانی، الغیبة، ص۳۵، ۷۳، ۱۴۳، ۲۰۲، ۲۰۵، ۲۳۴، ۲۴۴، ۲۴۹.

6.. ابن‌حجر، لسان المیزان، ج۱، ص۴۱.

7.. ابن‌غضائری، رجال، ص۹۷.

8.. برقی، المحاسن، ج۲، ص۴۸۲؛ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۳۸۱، ۴۱۵-۴۱۶؛ شیخ طوسی، رجال، ص۴۵۰.

9.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۰۳.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
278

موالید الائمه علیهم السلام و اعمارهم۱ نیز در میان امامیه شناخته شده بود.

فرزندان و شاگردان ابن ‌جمهور بصری نیز در محافل متهمان به غلو مطرح بوده‌اند. فرزندش ابومحمد حسن‌بن محمد‌بن جمهور عمی بصری در نیمه سده سوم۲ در بصره فعال بوده است و از او با تعبیر «من رواة اهل البیت و حامل الاثر عنهم» یاد کرده‌اند.۳ اصحاب نامدار امامیه بصره، به فراگیری روایات وی اقبال نشان داده‌اند و رجال‌شناسان امامیه شخصیت حدیثی حسن‌بن جمهور را نیز ستوده و حتیٰ او را موثق‌تر و صالح‌تر از پدرش معرفی کرده‌اند، ۴ اما با وجود این به نقل روایت وی از ضعفا و اعتماد‌ش بر اخبار مراسیل خرده گرفته‌اند.۵ با این همه ابومحمد حسن‌بن جمهورعمی بصری همانند پدرش، مورد توجه محافل متهمان به غلو و غلوگرایان قرار داشته و برخی روایات وی نیز در آثار این گروه انعکاس یافته است.۶ گفتنی است که ابوالحسن اشعری بصری (م.۳۳۰ق) با حسن‌بن جمهور آشنایی داشته و دیدگاه او درباره مسئله بداء را در کتاب مقالات الاسلامیین بازتاب داده است.۷ از خاندان ابن ‌جمهور، افراد دیگری نیز هستند که می‌توان آنان را در زمره خط متهم به غلو قرار داد. از آن‌ جمله فرزند دیگرش حسین‌بن محمد‌بن جمهور بصری می‌باشد که در شمار محدثان شیعه قرار داشته است۸ و برخی

1.. ابن ‌شهر آشوب، معالم العلماء، ص۱۳۸-۱۳۹، البته در نسخۀ استفاده شده معالم العلماء به جای واژه «الائمه» سهواً واژۀ «الامه» ضبط شده است.

2.. ابن‌ حجر، لسان المیزان، ج۲، ص۱۹۸.

3.. همان.

4.. نجاشی، رجال، ص۶۲.

5.. خصیبی، الهدایة الكبری، ص۷۶، ۹۶، ۲۵۰، ۲۸۶- ۲۸۷، ۳۰۰، ۳۵۸.

6.. او دربارۀ بداء می‌گفت: «آن علمی كه جز باری‌تعالیٰ از آن خبر ندارد، می‌تواند در آن بداء حاصل شود؛ ولی در علمی كه بندگان از آن آگاهی دارند بداء جائز نیست.» (اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۴۹۲).

7.. طبرسی، اعلام الوری، ج۲، ص۱۲۲.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 14813
صفحه از 478
پرینت  ارسال به